(05) Rozwój gospodarczy Bełchatowa w okresie dwudziestolecia międzywojennego (D. Rogut), Historia ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dr Dariusz Rogut
Rozwój gospodarczy Bełchatowa w okresie dwudziestolecia midzywojennego
Regres gospodarczy, w którym znalazł si Bełchatów w połowie XIX w. spowodował
utrat praw miejskich i na wiele lat zahamował jego rozwój. Dopiero powstanie w 1918 r.
niepodległego pa$stwa polskiego umo%liwiło zmian tej niekorzystnej sytuacji i przywróciło
nadziej lokalnych społeczno&ci na popraw bytu. Młode pa$stwo tworzyło nowy podział
administracyjny kraju, który według zało%e$ ministerialnych powinien odpowiada)
potrzebom lokalnych społeczno&ci. Zmiany w Rzeczpospolitej, jakie wówczas zachodziły we
wszystkich płaszczyznach %ycia polityczno-społeczno-gospodarczego, wymuszały tworzenie
nowych organów administracji pa$stwowej. Jednocze&nie rozwój na ogromn- skal lokalnych
inicjatyw społecznych wyra.nie wskazywał, w jakich warunkach i przy jakich
niedogodno&ciach, wynikaj-cych z polityki zaborców, %yli przez wiele lat Polacy. Decyzje
pa$stwowe dotycz-ce nowego podziału administracyjnego na gminy, zbiegły si z ł-czonymi
przez mieszka$ców Bełchatowa nadziejami na przywrócenie praw miejskich.
Ka%d- osad, któr- podnoszono do godno&ci miasta władze zwierzchnie (starostwo,
władze wojewódzkie i Ministerstwo Spraw Wewntrznych) w odpowiedni sposób
charakteryzowały i oceniały. Przede wszystkim musiała mie) miejsk- zabudow (ilo&)
domów murowanych, drewnianych, pitrowych, parterowych z podziałem na ulice),
odpowiedni stopie$ uprzemysłowienia oraz stosown- liczb
zakładów rzemie&lniczych i
sklepów. Po wtóre, badano mo%liwo&ci rozwojowe zwi-zane z poło%eniem geograficznym,
perspektywy rozszerzenia granic przyszłego miasta oraz jego struktur narodowo&ciow-.
Jednak podstawowa kwestia dotyczyła mo%liwo&ci prowadzenia samodzielnej gospodarki
miejskiej, .ródeł jej finansowania i stanowiska (potrzeb) jej mieszka$ców.
Wszystkie powy%sze pytania i problemy Bełchatowa nie dotyczyły, gdy% nie utracił on
swojego miejskiego charakteru. W miasteczku istniała zwarta, murowana i cz&ciowo
pitrowa zabudowa (219 domów murowanych, 94 drewniane), podział na ulice (12 wraz z
obszernym rynkiem) oraz funkcjonowały przedsibiorstwa handlowe i przemysłowe. Dziki
inicjatywie społecznej od 1921 r. Bełchatów został wył-czony z bud%etu gminnego i
prowadził samodzieln- gospodark finansow-. Działalno&) ta jednoznacznie wykazała, %e
mo%e on samodzielnie funkcjonowa) i prowadzi) gospodark samorz-dow-. Kolejnym
czynnikiem umacniaj-cym starania o podniesienie do godno&ci miasta była liczba jego
mieszka$ców. Jak wynika z projektu przygotowanego przez starost piotrkowskiego Jana
Bielskiego, w tym okresie wynosiła ona w samym Bełchatowie 6202 osoby, w tym wyznania
starozakonnego 4178, rzymskokatolickiego 1380, ewangelickiego 632 i prawosławnego 12
osób. Kilkuletnie starania mieszka$ców zostały uwie$czone sukcesem i 10 lutego 1925 r.
komisja w składzie: przedstawiciel starostwa Jan Bielski, wójt gminy Bełchatów Ludwik
Bryłka, wójt gminy Bełchatówek Franciszek Marczak oraz in%ynier Bronisław Rudzki,
przyst-piła do wytyczenia granic miasta. 19 lutego zostały wkopane słupy graniczne, a moc-
decyzji Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Bełchatów ponownie został miastem. Kilka lat
pó.niej stan ludno&ci na podstawie spisu przeprowadzonego w 1931 r. i po doł-czeniu w 1934
r. wsi Czapleniec wynosił 8932 osoby, w tym 4149 Polaków (46,6%), 3979 Bydów (44,5%),
Niemców 811 (9%) oraz 3 osoby o nie sprecyzowanej narodowo&ci. Pod wzgldem
wyznaniowym było: 3933 katolików, 4049 starozakonnych, 904 ewangelików augsburskich
oraz 46 osób innych wyzna$. W strukturze narodowo&ciowej dominowali Polacy, a w
wyznaniowej Bydzi. Charakterystycznym zjawiskiem jest fakt, i% nie wszystkie osoby
uwa%aj-ce si za Polaków były wyznania katolickiego, cz&) była starozakonnego i
ewangelicko-augsburskiego. Tak wic narodowo&) nie w pełni uto%samiono z orientacj-
religijn-. Skomplikowana struktura narodowo&ciowo-religijna, która nale%ała do
charakterystycznych w II RP, niosła za sob- powa%ne konsekwencje natury społecznej,
obyczajowej oraz politycznej. Jednocze&nie skład Rady Miejskiej odpowiadał podziałowi
narodowo&ciowemu, a np. w 1934 r. mandaty radnych otrzymali: Icek Josek Fajwisz, Mendel
Feld, Jakób Gerhardt (pastor), Zygmunt Piernat, Antoni Kostelecki, Henryk Kryze, Bolesław
Kłysik, Roman Lange, Henoch Liberman, Noech Liberman, Władysław Mietkiewicz, Ruchla
Pudłowska, Zelman Pudłowski, Julian Skrzypi$ski, Jan Szubert, Józef Trawi$ski. W
wybranym 22 listopada 1934 r. Zarz-dzie Miejskim zasiadali: burmistrz Konstanty
Mitkiewicz, wiceburmistrz Stanisław Miller, ławnicy: Binem Kolberg, Rajnhold Oberman
oraz Adam Rychlewski.
Władze samorz-dowe borykały si z wieloma problemami społeczno-politycznymi, ale
przede wszystkim finansowymi. Powa%nych nakładów finansowych wymagały budynki
u%yteczno&ci publicznej m.in. szkoły oraz drogi, których w 1918 r. było na terenie miasta
zaledwie 5000 m
2
. Do 1925 r. było ich ju% 8027, a jedena&cie lat pó.niej miasto posiadało 37
000 m
2
dróg i ulic o twardej nawierzchni.
Bud%ety miejskie proponowane przez Zarz-d Miejski, zaakceptowane przez Rad
Miejsk- ka%dorazowo zatwierdzał Wydział Powiatowy w Piotrkowie Trybunalskim. Szukaj-c
dodatkowych .ródeł finansowania Rada Miejska uchwalała podatki na rzecz miasta. W 1925
r. podjła kilka takich decyzji, m.in. wprowadzono podatek od posiadania przedmiotów
zbytku. Nale%ały do nich: samochody, motocykle, karety, powozy, inne luksusowe powozy,
bro$ my&liwska oraz konie wierzchowe, słu%-ce do wygody i osobistego u%ytku. Roczny
podatek od samochodu wynosił 50 zł, motocykla 30 zł, roweru 10 zł, karety 35 zł, powozu 35
zł, wolantu (lekki odkryty powóz) 25 zł, innych powozów 15 zł, a od broni my&liwskiej i
sztucera 40 zł. Samorz-d miejski w celach kontrolnych mógł za%-da) od wła&cicieli
nieruchomo&ci przedło%enia wykazu osób posiadaj-cych przedmioty opodatkowane. Dochód
z tego podatku okre&lano na sum 1000 zł
1
. Innym obci-%eniem był podatek od zabaw,
rozrywek i widowisk publicznych. Dotyczył on np. zabaw tanecznych, kostiumowych, bali
maskowych, zabaw ludowych (np. karuzeli, hu&tawek, strzelnic, aparatów do mierzenia siły),
przedstawie$ &wietlnych (kinematograficznych), teatrów marionetkowych, przedstawie$
cyrkowych, walk zapa&niczych, kabaretów, zabaw sportowych, przedstawie$ muzycznych
oraz odczytów i deklamacji. Dochód z tego .ródła przewidywano w wysoko&ci 500 zł.
Kolejn- uchwał- wprowadzono podatek od zbytku mieszkaniowego. Opodatkowaniu
podlegały cz&ci mieszkaniowe, które ze wzgldu na swe znaczenie lub w stosunku do liczby
zamieszkuj-cych lokal uwa%ano za zbdne. Podatkowi temu podlegały tak%e mieszkania
zajte przez posiadacza (wła&ciciela) własnego domu. Za zbdne uznawano cz&ci mieszkalne
je&li w mieszkaniu znajdowały si : a) ponad trzy pokoje, je%eli zajmowały je dwie osoby, b)
ponad cztery pokoje, je%eli zajmowały je trzy osoby, c) ponad pi) pokoi, je%eli zajmowało je
pi) osób, d) wszystkie pokoje ponad sze&) o ile przypada wicej ni% jeden ponad jedn-
osob. Podatek opłacały osoby fizyczne podlegaj-ce opodatkowaniu. Dochód z niego
okre&lano na sum
100 zł. Funkcjonował tak%e podatek od pojazdów i resorówek oraz wozów
ci%arowych. Wynosił on: od samochodu 200 zł, bryczki parokonnej 15 zł i jednokonnej 5zł,
a od wozów ci%arowych zarobkowych 30 zł. Z podatku tego mogli by) zwolnieni
mieszka$cy, których Zarz-d Miasta uznał za biednych.
W kolejnych latach do innych zobowi-za$ finansowych na rzecz miasta nale%ały tak%e
podatki od niezabudowanych placów, nieruchomo&ci, szyldów, spadków i darowizn, weksli
zaprotestowanych oraz posiadania psów. Dochody z tych samoistnych podatków wł-czano do
bie%-cych bud%etów.
Władze miejskie spotykały si czsto z zarzutem, i% nie gospodarowały prawidłowo
podległym mu maj-tkiem. Przeprowadzona w lutym 1926 r. rewizja finansowa
przeprowadzona na polecenie Dominika Dratwy, Gminnego Inspektora Samorz-dowego,
stwierdziła, i% w bełchatowskim Magistracie dochodziło do niedopatrze$ finansowych. W
wydanej opinii stwierdzono, %e Rada Miejska, a tak%e Magistrat
. Okazało si, %e rachunkowo&)
prowadzona była niedokładnie, du%- cz&) przeprowadzanych wydatków i transakcji kupna
dokonywano na wekslach wystawianych przez Zarz-d Miejski, natomiast ksigi bud%etowe
od trzech lat nie zamykano. Ten stan rzeczy umo%liwiał nadu%ycia.
W 1926 r. sytuacja finansowa miasta była dramatyczna. Władze miejskie borykały si z
ogromnymi trudno&ciami ekonomicznymi. Do bud%etu miasta wpłynło tylko 38 680 zł.,
natomiast wydano a% 97 100 zł. Sytuacj ratowano zaci-ganymi po%yczkami. W 1927 r.
wpływy do bud%etu i wydatki uległy zrównowa%eniu i wynosiły 170 000 zł
2
. W kasie
miejskiej wci-% brakowało pienidzy na nowe inwestycje oraz potrzebne remonty.
Podstawowe wydatki dotyczyły administracji, o&wiaty, bezpiecze$stwa, ale równie%
utrzymywania aresztu. W 1927 r. odbyło w nim kar 705 osób, a w 1929 r. 634 osoby.
Magistrat wypłacał ka%demu z osadzonych po 50 gr. na %ycie. Areszt wymagał bie%-cych
remontów, ale problem polegał równie% na tym, %e przebywały w nim osoby skazane na kary
dłu%sze ni% 2 miesi-ce, co było niezgodne z decyzjami administracyjnymi. Deficyt bud%etowy
spowodowany był tak%e stałymi i wysokimi, obejmuj-cymi do 20%, nakładami na o&wiat, a
przede wszystkim remontami budynków szkolnych. Powy%sz- sytuacj charakteryzuje tabela.
Tabela. Wydatki bud%etowe w latach 1935-1936
Dział
Nazwa działu
Wydatki
zwyczajne
Wydatki
nadzwyczajne
Razem
I Zarz-d ogólny
26 182 00
26 182 00
II Maj-tek komunalny
150 00
150 00
III Przedsibiorstwa komunalne
2 850 00
1 00 2 851 00
IV Spłata długów
2 600 00
2 600 00
V Drogi i place publiczne
3 000 00
3 000 00
Va Pomiary i plany rozbudowy miasta 360 00
360 00
VI O&wiata
16 200 00 3 000 00 19 200 00
VII Kultura i sztuka
500 00
500 00
VIII Zdrowie publiczne
12 450 00
12 450 00
IX Opieka społeczna
2 500 00
2 500 00
X Popieranie rolnictwa
3 000 00
3 000 00
XI Popieranie przemysłu i handlu
0
0
XII Bezpiecze$stwo publiczne
16 860 00
16 860 00
XIII Ró%ne
247 00
247 00
Pokrycie niedoboru bud%etowego
4 100 00 4 100 00
Razem 86 899 00
7 101 00 94 000 00
Jak wynika z powy%szej tabeli, najwiksze kwoty (prawie 28%) pochłaniały koszty
funkcjonowania administracji. Z innych działów bud%etowych równie wysokie fundusze, ale
nieco ni%sze ni% na o&wiat, przeznaczano na bezpiecze$stwo publiczne (prawie 18%) i w
nieco mniejszym stopniu na opiek zdrowotn- (13%). Sytuacj finansow- miasta pogarszał
tak%e ogólno&wiatowy kryzys gospodarczy. Wpływy podatkowe nie powikszały si.
Pobierane opłaty targowe, tak zwane brukowe, oraz opłaty administracyjne zmniejszyły si,
poniewa% zostały obni%one stawki opłat. Dochody miejskie zostały pomniejszone m.in. o
wpływy z dodatku do podatku przemysłowego. Miasto z powodu wielu czynników
zewntrznych i wewntrznych nie potrafiło rozwi-za) problemu bezrobocia. Podejmuj-c
ró%ne działania administracyjne w 1936 r. pozyskano 19 000 zł. z Wojewódzkiego Biura
Funduszu Pracy. Zostały one wydane na roboty publiczne. Ze &rodków tych m.in.
uregulowano 4 km rzeki Rakówki, przeprowadzono roboty remontowo-budowlane na
drogach i ulicach miasta. Prace te trwały od 1 maja do 15 grudnia 1936 r. Sezonowo
wykorzystano wówczas 430 bezrobotnych. Równie% w tym okresie zatrudniano bezrobotnych
na zlecenia miejskie. Działania te nie rozwi-zały jednak trudnej sytuacji, a Zarz-d Miejski, w
zastpstwie Funduszu Pracy, wydawał zapomogi dla bezrobotnych. Tylko od 3 kwietnia 1936
r. do 31 marca 1937 r. dokonano wypłat na ogóln- sum w wysoko&ci 48 573 zł, a liczba
zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 923 osoby. Pomimo powolnego, ale stopniowego
zwikszania si maj-tku miejskiego borykano si z długami, które w 1937 r. wynosiły 72 574
zł.
Jak ju% wspomniałem, wydatki jakie ponosiło miasto nale%ały do wysokich. Z tego
powodu wykorzystywano cz
sto po%yczki. Sytuacja ta miała miejsce w roku bud%etowym
1936–1937, kiedy Bełchatów otrzymał długoterminow- po%yczk z Polskiego Banku
Komunalnego w Warszawie w wysoko&ci 15 000 zł. oraz dotacj z Zapomogowego Funduszu
Komunalnego w wysoko&ci 5000 zł.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]