201.204, Psychologia UŚ, Semestr VII, PZ Sądowa - Poradnictwo i interwencje psychologiczne w sprawach sądowych
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Postêpy Psychiatrii i Neurologii 2005; 14 (3): 201 204
Praca pogl¹dowa
Review
Kobiece oblicza stosowania przemocy
The countenances of female violence
MARTA MAKARA-STUDZIÑSKA, ANNA GRZYWA, RENATA TUREK
Z Katedry i Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie
STRESZCZENIE
Cel. Analiza dostêpnych danych na temat przemocy stosowanej przez kobiety, analizuj¹cych przyczyny, rozprzestrzenienie
i charakterystykê sprawczyñ takiego zjawiska.
Pogl¹dy. Czêstoæ stosowania przemocy wobec partnera jest u obu p³ci zbli¿ona, choæ ró¿ne s¹ wzorce tych zachowañ. Przemoc
w bliskich kontaktach wystêpuje w ka¿dej warstwie spo³ecznej, szerokoci geograficznej i wszystkich krêgach kulturowych. Przeko-
nanie, ¿e mê¿czyni s¹ agresywni, a kobiety bezradne, nie odpowiada prawdzie. Kobiety najczêciej posuwaj¹ siê do agresji fizycz-
nej w akcie samoobrony lub zemsty na atak ze strony mê¿czyzny. Kobiety sprawczynie dokonuj¹ przemocy przede wszystkim wobec
dzieci, ze wzglêdu na ³atwiejsz¹ dostêpnoæ i mniejszy opór ofiary.
Wnioski. Przemoc stosowana przez kobiety najczêciej przeciwko mê¿czyznom jest zjawiskiem nasilaj¹cym siê, choæ nie tak
dobrze udokumentowanym jak przemoc stosowana przez mê¿czyzn wobec kobiet. Preferowany rodzaj stosowanej przemocy wobec
mê¿czyzn to przemoc psychiczna. Kobiety stosuj¹ce przemoc znacznie czêciej ni¿ mê¿czyni kieruj¹ j¹ wobec dzieci.
SUMMARY
Objective. This article reviews the available data on violence in women and analyses causes, prevalence and offender characteristics.
Review. The frequency of violence towards ones partner is similar in men and women but the patterns of violent behaviour differ.
Violence in intimate relations is found in every social stratum, geographical latitude and culture. The view that men are aggressive and
women are helpless is not true. Women usually resort to physical aggression as acts of self-defence or out of revenge for the mans
attack. Most of the violence of female offenders is directed towards their children as the more accessible and less resistant victims.
Conclusions. Female violence which is mainly directed against men is becoming an increasingly frequent phenomenon although it
is less well documented than male violence against women. The preferred mode of female violence against men is psychological
violence. Compared with men, women direct their violence against children much more frequently.
S³owa kluczowe: przemoc / mê¿czyzna / kobieta sprawca / dzieci
Key words:
W 2000 r. przemoc by³a przyczyn¹ 700 tys. zgonów
na ca³ym wiecie, w tym: 50% dotyczy³o u¿ycia si³y
lub samobójstwa, 30% przemocy w stosunkach inter-
personalnych, a 20% przemocy zbiorowej [1]. Prze-
moc w relacjach interpersonalnych by³a w 2000 r. szóst¹
sporód g³ównych przyczyn zgonu wród osób w wieku
od 15 do 44 lat [1].
Fakt, i¿ przemoc ma tak czêsto miejsce w domu
t³umaczony bywa przez pryzmat ró¿nych teorii. Jedn¹
z nich jest kryminologiczna teoria rutynowych aktyw-
noci (routine activity theory). Felson g³osi, i¿ do tego,
by pope³niæ przestêpstwo konieczne jest wyst¹pienie
trzech elementów:
motywacji u sprawcy,
dostêpnego, odpowiedniego celu oraz
braku obecnoci stra¿ników [2, 3].
Zgodnie z teori¹ Felsona sprawcy przestêpstw ró¿-
nego typu wybieraj¹ miejsce, które jest dla nich najbez-
pieczniejsze i które wi¹¿e siê w ich percepcji z najmniej-
szym wysi³kiem, ponoszonym w trakcie dokonywania
aktu. Na podstawie tej teorii mo¿na przyj¹æ, i¿ akty te
maj¹ najczêciej miejsce w domu, poniewa¿ ofiary s¹
tam ³atwo dostêpne (w porównaniu z potencjalnymi
ofiarami spoza domu), agresor musi w³o¿yæ mniej wy-
si³ku w celu znalezienia ofiary, nie ma (lub jest mniej-
sza liczba) potencjalnych stra¿ników osób, które
mog³yby interweniowaæ w celu przerwania przemocy.
Tablica 1. Liczba ofiar przemocy domowej (dane Fundacji Dzieci
Niczyje)
Ofiara
Rok
1999
2000
2002
Kobiety
55 214
67 678
66 991
Mê¿czyni
4 239
5 606
5 589
Dzieci (do lat 13)
23 929
27 820
26 305
M³odzie¿ (1318 roku ¿ycia)
13 546
15 540
14 908
Ogó³em
96 955 116 644
113 793
violence / male aggressor / female aggressor / children
202
Marta Makara-Studziñska, Anna Grzywa, Renata Turek
Wskazuje siê równie¿, i¿ dom, w którym dokonywana
jest przemoc, jest miejscem bardziej odizolowanym, ni¿
np. ulica, a tak¿e, i¿ ofiary rzadziej s¹ sk³onne do zg³a-
szania tych aktów organom cigania [4]. Liczba ofiar
przemocy domowej (dane Fundacji Dzieci Niczyje)
w realiach polskich ukazana zosta³a w tabl. 1 [5].
W uwzglêdniaj¹cych zmienne socjodemograficzne
badaniach na temat przemocy domowej prowadzonych
w ró¿nych krajach, wskazywano, ¿e w porównaniu
z grupami kontrolnymi sprawców charakteryzuje ni¿szy
wiek, ni¿sze wykszta³cenie oraz prawdopodobnie ni¿-
szy status spo³eczno-ekonomiczny.
Choæ obecnie fizyczne maltretowanie nie stanowi
najpowszechniejszej metody rozwi¹zywania konflik-
tów, to przemoc w ma³¿eñstwie, nieformalnym zwi¹z-
ku, b¹d rodzinie, nie jest czym niezwyk³ym. Uciekaj¹
siê do niej partnerzy obojga p³ci, ale podczas starcia
fizycznego kobieta jest w gorszej sytuacji ni¿ mê¿czyz-
na [6]. Nie jest to jednak regu³¹, gdy¿, jak pokazuj¹ nie-
które doniesienia, problem stosowania przemocy przez
kobiety jest rozpowszechniony, choæ ma³o opisany.
jak mê¿czyni wobec kobiet. Flynn przeanalizowa³
wyniki wielu badañ i doszed³ do wniosku, ¿e czêstoæ
stosowania przemocy wobec partnera jest u obu p³ci
zbli¿ona, choæ ró¿ne s¹ wzorce tych zachowañ. Prze-
moc w bliskich kontaktach wystêpuje w ka¿dej war-
stwie spo³ecznej, szerokoci geograficznej i we wszyst-
kich krêgach kulturowych. W anglojêzycznej literaturze
przedmiotu okrelana jest jako intimate partner violence
(przemoc w bliskich zwi¹zkach). Sprawcami i ofiarami
bywaj¹ mê¿czyni, jak równie¿ kobiety w równym
stopniu. Kobiety znacznie czêciej ni¿ mê¿czyni do-
wiadczaj¹ przemocy fizycznej, której sprawcami s¹ ich
partnerzy i nierzadko s¹ poddawane z ich strony syste-
matycznym i d³ugotrwa³ym przeladowaniom. Kobiety
stosuj¹ wobec swoich partnerów g³ównie przemoc wer-
baln¹ w postaci wrzasków i wyzwisk. Przekonanie,
¿e mê¿czyni s¹ agresywni, a kobiety bezradne, nie od-
powiada prawdzie. Kobiety najczêciej posuwaj¹ siê do
agresji fizycznej w akcie samoobrony lub zemsty za atak
ze strony mê¿czyzny, natomiast mê¿czyni czêciej ini-
cjuj¹ takie konflikty. Liczby aktów agresji mog¹ byæ
wiêc zbli¿one, ale konsekwencje przemocy nie.
Dane polskie na temat przemocy stosowanej przez
kobiety w stosunku do mê¿czyzn s¹ nieliczne. Wyniki
prac badawczych w Stanach Zjednoczonych przedsta-
wiaj¹ nieznan¹ prawdê, ¿e w latach 19751985 poziom
przemocy miêdzypartnerskiej mê¿czyzn przeciw kobie-
tom obni¿y³ siê, podczas gdy poziom przemocy kobiet
w stosunku do mê¿czyzn wzrós³ [9, 10]. W drugim ba-
daniu przeprowadzonym w 1986 r. ujawniono liczbê
2 milionów mê¿czyzn maltretowanych przez kochaj¹-
ce kobiety, za liczba kobiet ulegaj¹cych przemocy ze
strony mê¿czyzn wynosi³a 1,8 miliona [10]. Mê¿czyni
ukrywaj¹ doznawan¹ przemoc najczêciej z powodu
wstydu, jak równie¿ niedowierzania i lekcewa¿enia pro-
blemu przez s³u¿by policyjne [11].
Czynnikami, które charakteryzuj¹ kobiety jako spraw-
czynie przemocy s¹: doznawanie przemocy wobec siebie
w ¿yciu rodzinnym (rodzina pochodzenia), jak i ni¿szy
poziom kontroli nad agresywnymi impulsami. Wiele
z nich przenosi postawy agresywne wobec swych ojców,
braci czy wujków na osobê partnera. Czêst¹ przyczyn¹
agresywnego zachowania kobiet bywaj¹ tak¿e proble-
my natury seksualnej (brak satysfakcji seksualnej, roz-
czarowanie wspó³¿yciem, impotencja partnerów, przed-
wczesne wytryski) [12].
Niektórzy badacze zajmuj¹cy siê przemoc¹ domo-
w¹ twierdz¹, i¿ jej sprawcy ró¿ni¹ siê od osób niedo-
konuj¹cych przemocy nasileniem symptomów psycho-
patologicznych, dotycz¹cych depresji, lêku, histerii,
zaburzeniami typu borderline, poziomem spo¿ywania
alkoholu [13]. Downs, Smyth i Miller [1996] analizu-
j¹c dane empiryczne dotycz¹ce czynników pojawia-
j¹cych siê w rozwoju sprawców oraz wystêpuj¹cej
u nich stanów psychopatologicznych sugeruj¹, i¿ za-
chodz¹ teoretyczne i empiryczne przes³anki wiad-
cz¹ce o wspó³zale¿noci miêdzy antyspo³ecznym zabu-
rzeniem osobowoci, nadu¿ywaniem alkoholu a do-
DEFINICJE
Przemoc w stosunkach interpersonalnych definiuje
siê jako zamierzone u¿ycie si³y fizycznej lub w³adzy,
rzeczywistej lub w postaci groby, przeciwko innej oso-
bie, które powoduje wysokie prawdopodobieñstwem
spowodowania urazu, mierci, szkody psychicznej, za-
burzenia rozwoju lub pozbawienia istotnych dóbr lub
wi¹¿e siê z nim [Krug 2002]. Definicja ta jest niemal
identyczna z definicj¹ agresji, która jest dzia³aniem in-
tencjonalnym, ukierunkowanym na zranienie lub spra-
wienie bólu. Mo¿e ona mieæ charakter zarówno werbal-
ny, jak i fizyczny. Mo¿e przynieæ po¿¹dany efekt lub
zakoñczyæ siê niepowodzeniem. Wed³ug WHO przemoc
odnosi siê do ka¿dego zachowania, które powoduje
szkodê fizyczn¹, psychiczn¹ lub seksualn¹.
Przybiera ona ró¿ne formy [7]:
przemoc fizyczna: forma ciê¿ka to obra¿enia, które
nie s¹ skutkiem wypadku, zniewolenie si³¹ i uwiêzie-
nie; forma l¿ejsza to popychanie, szarpanie, nisz-
czenie przedmiotów,
przemoc psychiczna poni¿anie, wyzywanie, zastra-
szanie, u¿ywanie wulgarnych, okreleñ nadu¿ycia
emocjonalne.
przemoc seksualna napad, gwa³t i inne nadu¿ycia
seksualne.
Nale¿y obaliæ mit niewinnej i bezbronnej kobiety,
która jest tylko ofiar¹, a w rzeczywistoci mo¿e siê oka-
zaæ najwiêkszym terroryst¹ rodowiska domowego.
KOBIETA PRZECIW MʯCZYNIE
Flynn [8] zauwa¿a, ¿e zainteresowanie przemoc¹ do-
mow¹ jest selektywne, a kobiety s¹ niemal tak samo
sk³onne do stosowania si³y fizycznej wobec mê¿czyzn,
Kobiece oblicza stosowania przemocy
203
konywaniem i doznawaniem aktów przemocy przez
cz³onków rodziny.
Kobiety znacznie czêciej u¿ywaj¹ przemocy wer-
balnej wobec mê¿czyzn. Najczêciej kobiety stosuj¹
wobec mê¿a wyzwiska, oskar¿enia i wrzaski. Kobiety
uciekaj¹ siê do tego typu przemocy, poniewa¿ wi¹¿e siê
ona z mniejszym ryzykiem odwetu. Stosowanie prze-
mocy fizycznej zazwyczaj ogranicza siê do samoobrony.
dowiadczenia z okresu dzieciñstwa, tj. bycie maltreto-
wanym, odrzucenie uczuciowe przez rodziców, psycho-
logiczne porzucenie (zaniedbanie) oraz dowiadcza-
nie kar fizycznych. Zak³ada, ¿e wczesne traumatyczne
dowiadczenia bycia maltretowanym wywo³uj¹ silny
stres, który z kolei wp³ywa na kszta³towanie siê pato-
logicznych osobowoci, a te dalej prowadz¹ do maltre-
towania w kolejnym pokoleniu w³asnych dzieci. Rów-
nie¿ R. i H. Kempe [1981] twierdz¹, ¿e najistotniejsz¹
wspóln¹ cech¹ w najbardziej agresywnych rodzinach
jest powtarzanie z jednej generacji na drug¹ brutalnej
przemocy, zaniedbywanie dziecka oraz utrata rodziciel-
skiej kontroli. S¹ oni przekonani, ¿e przemoc fizyczna
i zaniedbywanie wystêpuje ³¹cznie z przemoc¹ psy-
chiczn¹ czy werbaln¹.
Agresja domowa jest kosztowna, nie tylko ze wzglê-
dów finansowych, ale przede wszystkim ze wzglêdu na
konsekwencje natury psychologicznej: utrata równo-
wagi emocjonalnej, poczucia bezpieczeñstwa, godnoci
i wolnoci wyborów. Poza widocznymi objawami agre-
sji (fizycznymi obra¿eniami na twarzy, g³owie, szyi,
piersiach, brzuchu, plecach i genitaliach), ofiary do-
wiadczaj¹ zranienia psychicznego, które obni¿a mo¿li-
woci utrzymywania prawid³owych zwi¹zków z innymi
ludmi oraz zdolnoci do zaspokajania potrzeb swoich
i innych ludzi.
KOBIETY PRZECIW DZIECIOM
Wykazano tak¿e, ¿e kobiety równie czêsto jak mê¿-
czyni, inicjuj¹ przemoc w zwi¹zku partnerskim, a czê-
ciej ni¿ mê¿czyni bij¹ dzieci i znêcaj¹ siê nad nimi
[14]. Oprócz stosowania przemocy fizycznej, zauwa¿a
siê równie czêsto przemoc biern¹ w postaci zaniedby-
wania podstawowych potrzeb dziecka, tak psychicznych
jak fizycznych. Kobiety sprawczynie dokonuj¹ prze-
mocy przede wszystkim wobec dzieci oraz innych ko-
biet (stosunkowo rzadko wobec mê¿czyzn, którzy s¹ dla
nich mniej dostêpnymi ofiarami np. ze wzglêdu na wiêk-
sz¹ si³ê fizyczn¹, rzadsze przebywanie w domu).
Jak wykaza³y liczne badania [Bays 1990, Maher
i Curtis 1992] zaniedbywanie i przemoc wobec dzieci
³¹czy siê powszechnie z u¿ywaniem alkoholu i narko-
tyków. Kobiety nadu¿ywaj¹ce alkoholu ograniczaj¹
grupê ofiar przede wszystkim do w³asnych dzieci. Sza-
cuje siê, ¿e odsetek dzieci doznaj¹cych przemocy lub
zaniedbywanych w USA wynosi ok. 4,5% (National
Committee to Prevent Child Abuse and Neglect, 1993).
W Europie wskanik ten jest ni¿szy i waha siê w gra-
nicach 0,10,5%. Najni¿szy jest w krajach skandy-
nawskich 0,1%, w Wielkiej Brytanii 0,4% (Depart-
ment of Health, 1995). W Australii w grupie wiekowej
016 lat wynosi 0,5% (Australian Institute of Health
and Welfare, 1995).
Poszukuj¹c uwarunkowañ agresji rodziców, badacze
analizuj¹ funkcjonowanie rodziny i charakterystyki psy-
chologiczne rodzicówsprawców. Crittenden [1988]
stwierdzi³a, ¿e dwa wzory interakcji w rodzinie: wspó³-
praca ingerowanie oraz zaanga¿owanie wycofanie
siê, znacz¹co ró¿nicuj¹ rodziny stosuj¹ce i niestosuj¹ce
przemocy wobec dzieci. Prawdopodobnie w rodzinach
stosuj¹cych przemoc wystêpuje zwi¹zek interakcji in-
gerowania i wycofywania siê stosowany przez rodzi-
ców. Stratton i Swaffer [1988] wskazuj¹, ¿e stosuj¹ce
przemoc matki w porównaniu z matkami dzieci nie-
pe³nosprawnych przypisuj¹ wiêcej wewnêtrznych przy-
czyn agresji w³asnym dzieciom, a mniej sobie. Podobne
rezultaty uzyska³ Wiehe [1987], który stwierdzi³ u sto-
suj¹cych przemoc matek mniej zdolnoci do empatii
i zewnêtrzn¹ lokalizacjê kontroli. Te wyniki sugeruj¹,
¿e atrybucje przyczyn zachowañ, zw³aszcza w odnie-
sieniu do w³asnych dzieci, powinny byæ traktowane jako
znacz¹cy wskanik maltretowania dziecka.
Galles [1979] wród uwarunkowañ agresywnych za-
chowañ rodziców wymienia przede wszystkim wczesne
WNIOSKI
Przemoc stosowana przez kobiety najczêciej prze-
ciwko mê¿czyznom jest zjawiskiem nasilaj¹cym siê,
choæ nie tak dobrze udokumentowanym jak ta stosowa-
na przez mê¿czyzn wobec kobiet. Preferowany rodzaj
stosowanej przemocy wobec mê¿czyzn to przemoc psy-
chiczna, gdy¿ niesie ze sob¹ mniejsze ryzyko odwetu
i jest skuteczna. Kobiety bêd¹ce agresorami znacznie
czêciej ni¿ mê¿czyni stosuj¹ przemoc wobec dzieci.
Ofiary ich s¹ ³atwo dostêpne, bardziej bezradne i s³ab-
sze psychicznie.
PIMIENNICTWO
1. World Health Organization. World Report of Violence and
Health. Brussels: 2002.
2. Felson M. Routine activities and crime prevention the deve-
loping metropolis. Criminology 1987; 25: 91131.
3. Felson M. Crime and everyday life. Thousand Oaks: Pine
Forge Press; 1994.
4. Mannon JM. Domestic and intimate violence: An appli-
cation of routine activities theory. Aggression and Violent
Behavior 1997; 2: 924.
5. Namys³owska I. Zagro¿enia dla zdrowia psychicznego pol-
skich dzieci i m³odzie¿y. Psychiatr Psychol Klin 2003; 3 (2):
10613.
6. Gelles RJ. Family violence. Beverly Hills, CA: Sage; 1979.
7. Browne K, Herbert M. Zapobieganie przemocy w rodzinie.
Warszawa: PARPA; 1990.
204
Marta Makara-Studziñska, Anna Grzywa, Renata Turek
8. Flynn CP. Relationship violence by women: Issues and
implications. Family Relations 1990; 39: 1948.
9. Straus MA. Husband abuse and the woman offender are
important problems. W: Gelles RJ, Loseke D, red. Current
controversies on family violence. Atlanta: Sage Womens
Educational Press; 1993.
10. Sheridan H. In defense of men. The Penitent 2000.
11. Lew-Starowicz Z. Zespó³ maltretowanego mê¿a. Probl Ro-
dziny 1992; 31 (4): 4954.
12. Lew-Starowicz Z. Zespó³ maltretowanej ¿ony. Probl Rodzi-
ny 1992; 31 (4): 458.
13. Hastings JE, Hamberger LK. Psychological modifiers of
psychopathology for domestically violent and no-violent
men. Psychological Reports 1994; 74: 1124.
14. U S Department of Health and Human Services. Child
maltreatment 1995: Reports from the states to the National
Child Abuse and Neglect data system. Washington, DC: U S
Government Printing Office; 1997.
Adres: Dr Marta Makara-Studziñska, ul. Mickiewicza 28 m. 5, 20-371 Lublin, e-mail: mmakara@go2.pl
[ Pobierz całość w formacie PDF ]