Życie świata Historia idei 2 - Filozofia nowożytna do połowy XIX w, Wiedza
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Humanizm Pico della Mirandoli
i realizm Machiavellego
Humanizm
związan)'
jest
ściśle
z
epoką
odrodzen ia. Slano wil on
ważny prąd
kuhurowy. I'owslnl we
Włoszech
w
XIV wieku. :1
następnie-
w
XV
i
XVI wic-
ku roz p rl.l.'slrJ:cn il
się
po ('a lej Eurollic. NlllWII jego IJOchodzi od
łacińskiego
przy miotnika
1IlI/IIIIIHIS
-
" ludzki". W
Ilrl.cciwicńslwi('
do
myśli średniowiecz
nej ,
w
której ('('n traln e miejsce zarezcrWOWllllO dIn Boga (teoc entryzm), hu-
maniści
na pi"rwSly m miejsc u post awili cdowie k:1 (a ntropocc ntrywl). \Vynl-
żalo się
lo prl.cdc wszystkim
w
glosze niu
ideałów godności, wolności
i
indywi-
dualności
osoby ludzkiej. Id ealem humanizmu
b~·llzw.
caly
i
zupcln y czlo-
wiek (holIl o
IoIIlS el
co",plefll~"). Myślicieli
lego kierunku
fascynowały
glów nic
wy bi t ne jednostki - wiclcy uC'l.e ni, polit ycy I
artyści.
M
i:mcm
humani51ów
obcil.:mo
we Wkr
67
luddicj.
Wst~
do tego dzicla
miała
byt mo-
" 'D ••
0
godności
czlowieka-' {J)c hominis digni-
tate}. Filozof
chciał ją wyglosić
na
Oł\\'an:ie
zja-
zdu.
I'l'2w>i~wzi""ic
lO jednak nic
WSIało
zn:a·
lizo"'a"",
Z
powodu zd..-cydowa"",go sprledwu
kurii rl)'!11skicj. Pico delia Mirandola
~O!ital
po-
l~fliony
prlez
[l:lpicża.
Opi~ując
slwol"lCnic czlowieh. Slwicrd zil on.
itlló.:
zaprognął.
aby znakul
się k1<~.
klo potl:l-
li
wniknąć
w sens
tak
pot<;i.ocgo
dzieła.
jak
wsz"ełclwial.
poko-
chać
je i
zachwycić
sio;" nim .
St"'ÓfCajcdnak nic
miał
w sobie
~h
lIC'1.OrI)'Ch
zajmującyeh
sio;;
tzw.
Sludiami ludi.kimi
(.m«1ia
l",monillB~
Studia
1<:
obI:jmow;dy ';';l.)'ki i
111"1:11\111;
anlyczną
omz takie dl.i..'!kin y wiatry. jak: ctyka.. rcloryka.
poc!yka.
gramatylul
i
hi~tori:J.. Najważnicjszym;
ccmrami
inlc1dtl~!ln}111i były
miasta
włrn;xic:
Florencja. Ml-diol;Ul. Ulbino. Rzym i Ncapol,
Za
duchowego ojc:! lcgo ruchu UWa7J1
si~
poWw.-ch-
nic
poetę
Franccs.a
Pclnlfł,;~.
Bodzie<,:
do lw"Ul7.Cl1ia nowego
poglądu
na
świal
daly
badania
nad
dorobł:.inn
staroiytnoki.
SpoSród dricl
lilozofów
przy-
1:I(:ł:n) ~"-:<Z)'SIł;im
pr.tCC
Pblona i Cyttrona.
w
prleci·
wicitSlwie do ArySlOleksa.
który
koj.,lrzyl
sM;
ze
średni\).
wiecmą
!iChoIaslykq.
kdllo,
c?dnie 7.ain1<.TCSO"·ania
I"CflCSaIlS()W)h
twón;ów
sil;galy dalcko po;r,a gr"'.mi<.:c
~
prlez
po-
T7.ądck lr~ciwcj
f\'nck sj i, PT7-"jawialo
~i~
lu m.in.
w praktykowaniu
11\,,~ii.
rolnych form
"TÓźbiar·
SIwa. aslrologii
i
Ż)'do"'skicj
kabaly
(opierającej
się
na
p"'-"konaniu..
b:
w
liczbach
i
1;lcmch zawie-
ra
~N; g~
miSl}t"1.1ly
SCIlSl.
~
!'itO
delia Mirandola
$hUł·
..,,)"1
humaniSl)'C"ln~
konctpcJ t
ulowickajako mikrokO!imO!iu.
i! lot y ..-o lnrj.
O
og romnyc h
moi.li..
-o~ciach
krut)-wn )·ch.
M6...il: MOano cvow-ickowi mi.,..
to .
C"~I'I:0
u·
pUj:nlc. 1b)·t tym. czy m lNhce"
O'
00 dn!
pogI~y. "tó~
Nkroló M lK: hl">l'lIi
pnrd!l....-il ..·
~K5ifCiuM, budą
emocje i
..-wle
..-,tpli ..
ołd Intcrp~acje
ic h
ą !i1)rlKI.ne:j~
dni badac.«' twicriWt. i e
trakt~t
j tst $O tYI1l na
ta mte Cl.!y. in ni -
że
d Ol to..-nle J)ortrctuj e
rl.~dz~cel:0 ksi~i~, j{'S"lC'l~
Inni
dopatruJ~
sif
..- nim dr.icla
ant)'chrLI.':kljańiklt'J:o
luh od .
..-rotnie. I'ra...
d~
znallylko autor
~lldnego
go towego
W"LOru.
którego nowy twór
m6glby
być naśbdo"'·niclWCm. Człowiek
1111CI11
to dzielo o
wyjściowo
nicll51alonyrn kwakie.
Iló.:
bowiem nic
nadal
mu
7.adnej
olm.'Ślonej
Z
góry
posIxi.
Człowiek został powołany.
aby
sam
siebie 1"'OI""l)'lw
ciągu
calego
życia.
co oma-
cza.
ii jCSl
._wytWÓfCą
swojej wlasnej
pomyślno
ki" ({olTl.mc
SIlU{'
ipse
foberl_
To
właśnie
OWll
zdolność
do
w~"""~j
P=Illiany i plastycZ-
ność wyróżnia
go
spośród
innych bytów. "Nalura
wSl)'Slkich iSIOI
ZOSł3Ia określon.J
i
uwiera
si~
w granicach pr7.cz
nas
ustanuwiooych. Ciebie;r,aj
odd:lj~
Wlwe
własne
n;ce.
abyś
nalllll; sam sobie
określił z~odnie
z
twoją wolą"
- mówi Bóg do
Adama. pierwszcgo z ludzi_W
ICIl
sposób obda·
T711
człowieka
dan:m
wolności.
Wyni ka
Z
,cgo
jednak. ie
~'(jzie
on
ponosił pełną
odpowiedzial-
ność
za
to.
co
sam z
siebie uczyni . ..
~iCS2!
n>llgl sio;" dcgcncrowoc i
SlaCzać
do
~u
;r;wie-
r.lqt:
i b!;dzicsz
mógł
odradzaC
si~
i
mocą
swego
docha
wmosić si~
do
rzędu
iS101 boskich". No",.-
torsb
wizja crlo" 'ieka
u Pico
delb Mil1ln-
doli
ma
charakler
na
,,·.km!! dyna-
miczny. Wskazuje
0fI
bowiem nie na
lO, kim
człowickjtsl
(enem;,,)
- jak to CZ)111ono
dotyChc7.as -
lecr skupia
ii~
na
tym, kim
mligłby
SN; SlOC
(potrnria).
ur,,,,cZ)""istniając
pelni<;: $Wo-
ic h
moiJi,,·ości.
Gio.""ni Pico dclla Mir.mdola
(1463--- 14<).4)
wioski inlckl;tu;llista. cZClpaI
inspiT:lcj~ Z
nauk
PI.:ł1U1'1:1. W)'Sull:lł
0fI
Ś!l1ialy
pro;ckl
ogolnuświa_
tow"go zj37.du
r,ł()7.()fów.
Cekm Pico ddb Mi-
randoli bylo ....'Ypr.lCOwllnic wsp6l""'go
poglądu
na
świal
przyrody i kul1ury.
Chodziło
o
poIączc
nic ze
sobą
idei klasycz-
ncgo antyku_
,hr:;:cścijań_
stwa. islamu OrnZ judai-
zmu
i
zamkni~cic
ich
w
zbior~e
900 twier-
dzeń.
co
stanowiłoby
syntezę
calej wiedzy
Niccolll Mochia\"clli
(1469-1~21)
cale
swe
tycic
7.\Oo·~1 ~ rodzinną FIon.~~.
Wloo;hy pr«--
ch0d7.ily ..-ówczas proces bur.!liwych
l.llwi1"Qwllń
i
prz<,mian politycznych. N:ld
całym
krajem
do-
minow:,1y cztery
miasta-państwa.
Ka7.d y
z
tych
ośrodków
Wally
był
na
łask~
Vlgm.nicznydl
rzą
dów. Rodzinnym miastem M:K:hin\'c llego
od
1434
roku
r.t.ądzila
bogala rodzina MW ycl-USzy
("!lodiei).
Na
pewien cms zos tali oni odsuni""i od
rządów
przez zwolenników n:foon.
W
t~m
okn:-
si<.: Moc hial'dli
stlił
SN;
powaŹl1ym
m.;b:m
stanu.
Kil-dy
ród
Medyc~
pn;y
ponlOCy
""Ojsk
hi-
szpaiN;ich
Z powTOl<:m dosttdl
do
" .t.adzy.
Ma-
chiawlkgo poddmo l00urom i
całko
.... ici<.:
oo;bu-
ni..,ood
wpływu
na
wydar.!cnia poli1)lC1;I1C. Wtc-
dy
po!w"",ił
sil;: pisaniu
prac
historycznych;
po-
lityczno.filozofkznyd. a nawet !<lIuk lcatml-
nych. Pod koniec
życia odzyskał wzgl~ody
I-okdy-
ccu'l.)' i
zos~,ł
wC2wany ponownie do pelnienia
obowiązków
publicznych. O jego nll1of)'1l'Cie
e>
Zd~nicm
Machi ncliego,
pr~w
d ti..
-y ..
-Iadc. win;"n
naŚlado
..
,.t
Ś
..
jat
zVlier,ąt, łąC"LlłC
w sobie
!iłę
lwa oraz sp ryt lisa
e.ntrum kultu ...ln .
lO"
.pot.
odro-
dLcnia. Mia,tem tym pnt'L
dlugl~
lat a
rądi.il
niuwy klc ...
·pł)·,,·o
..
·y
rM
~lroyC'US"ły
.;.
~·llJr.neja ,tano,..il~
prM
...
dLiw~
rl<jt. Musi OlI
1~t)"Ć
w sobie
sil~
lwa i p!"'Lcbic·
glość
liSI, .•
lew bowiem nic umie
unikać sideł.
a lis
bronić się
pra-d wilumi. Trzd", przelO
być
1i!iCm. by wicWjd, 'zym
~ sidła,
i lwem. b)' po-
stra~h budrić
u ...·i lków··.
Jell(l
~dan;em
po ...
·odzcnic w
d1.ialalllOŚCi
politycznej 5\311OWi
sum~
""ypadkow, dwu de-
menlów.
ricno·ST.)I
l
nkh ma d""aku,r nicza-
Idny od osoby
d~i;tlajątcgo.
Chodzi lu
(I
p<>j~.
t le fMuny. czyli
Ila~liwtgo
trafu. Oznac:za
(100
(lkrdło",,"
S)'lU.1CK
<L!kj(l"'~
km
..obda-
rza ludzi sposobnoki, wy k.wmia
się
....')mi
cOOla m; lu b
sposobności
lej im oomawia··. Fm-
luny nic da
się JX7.CWid7.icć.
nie
można leż się
j~
pt"LcciVo'Slltwit.
~7.nOŚĆ
p<>lity<zna polega
na
I)' m. aby umie.:
sW; 0:10
nicj
dostosować.
Dru-
gim islotnym e;ry nnikicm j..-st
tzw.
dziclnośC
( ...nu)
dan~
jronostki. l\.Iachia,·dli mial.u
na
myśli
cl'lOll; w znaczeniu :m:h:lie13lym - przeci.... _
sI3.... io""" cnotom
chrześcijansl;im
(I
charakt...-ze
n",,,,lnym - c;ryli
sprawność fizyc~ sil~
do-
cha i od...
'a~. Tyl~u
osobnicy obdam:ni dzielno-
.kią
maj,
v...
nsc
w)'7)'skać m(l~1iwości
Zllw,ne
w fununic i
osi'ł1lnąt
wymierny sukc C"S. Daje
ona
u.lulnośC
do wykorzystania .. waronków
czasu" ...Ci. kl órq nic
potrnfią zmieni:JĆ
taklY'
ki wrnz zc zminn'!. wn"",ków
C;alSU.
mos~ si~
cieszyć
powodzcniem tak
długo,
jak dlug(l ich
taktyka jest w
zllod~.ic
7.
wymaganiami (,... 'u.
gin~
mu sU!. jednak
7.
chwilą
powstania
roz-
d"...
·i~ku mi~dq
tymi wym"lIaniami a
melodą
ich
dli~IJniu"
-
pr/,estr~Cllal.
M:ochia",lIi WYm;lwal
id<."
PO;tytywUmu
pr~
....'
nrgo,
Głosi
ona,l:(
00bru
i
zlo
1..ak-i:ą
osLlti:cznic od
dccy2ji
w~1d7.y
paitslw",,-cj.
W)T37.oncj ....
~i
ustaw
pr.owa
SIaI.owiorw."lI"-
W
tald..;
p.~tywic:
naj"'-y7slą WllttOŚcią
Slaje
sit;
prn ...
~
(kga -
Iik"'~
I'okga ona na
czystII
fonm~ ~i
Z
obowilp:ując)m
prawem. nitz:tlcinic od tq\).ja-
ki f.sk\)'l.'"l.llK: b)'1by dany
S)'SII.....
pr.o ...
ny i jakic
konlm:tnc
normy
miałyby obowiązy
...
-ać.
Cdan
~-a pra"'ortądlqo
nie
jest
b)"mjnWej uczy-
nic:nic jego oby'Io-alCli ludltni rmraInymi.
ChOOzi
l3L?l:j
o W)'tVI-"OI"lCTlK: .,., nich
wyntehlJ.,.-anego
p<>-
C11Eia ,,-spóIOOI)' interesów.
00
JlOZ"....
iklby ogra-
nÓC7,yĆ
1ic7b;
nc:hIJ.,.-ait
~
Gionnni Pie(l delia Mirandola
b)'ł
w5Z«h_
Stronnie wykS71alconym ...·Ioskim toologiem. fi-
lorofcm i humani$l.\, klóry idealy nowego
JI!1I.-
du próbowal
um~cpiC
we wloskim
spol«zcń·
slwie.
Dlialający
w Iym
~mym
czasie Niecol"
Machiavdli. norerocki hislOf)'k. fi107.0fi dyplo-
mata.
wybitny piiar.: polilyczny. p.-zed§lawil
w
~wojcj
najslynniejS-l."cj pracy ..
Książ~··
moty-
wy
dliuluń
ludzkich ,
z
ktÓ!)'~h
naj .... a:miej'zy·
mi
były t.ądza władzy
i p<>Siadani •.
","'Ch)"
stale.
kt6rych nic mo:ffi;j ani
usunąć.
ani
poprawić
.•
.wszyscy
pi·
sa=.
klórzy 7
...jmo....ali
si~ p<>lityką,
są
zgodni.
te
bżd)".
klO chc:c
st........
rzyć
pwtsr.o."O
i
nadać
mu
pr.o.......
mu·
si
najpierw
założył.
7.e
ludzie,
.ą
tli
i
"l3WS7.<:
goNN'i
s....
e
2m
ujawnit. gdy
Iylko
znajdą
o:Io!<:g<I
okuj~"
-
pisa!.
Na
pxząu:u
MacIlincIIi gpisal
d...
-a
zasadnicze typy
nądów
-
nl(Jo
nan::ru.::
i
Il"f'Ublik~.
Dalej jednak kun-
centroje
si<:
na
""",,,,'ieniu wladzy
rnonanzq.
W~1c
jego
opinii
wzbudziło gQnłCC
reakcjc. Ce-
km Mxhia"clicgo
było
pr7.Cd5Iawienie brutal""j
pr.o ....
dy
na
temat Icchnil:.i paoo ...-ania
nad
innymi.
W
Ż>ldnym
ruie nie zamierzal on
zalecać
w.wio-
słych.
lecz nicpr.ktycznych
ideałów, Do5Z\.-..Ił
b0-
wiem
do
wniosku.
iż cl~to
10. Co
p<>wszcchnic
uchodzi
za
czyn szlachetny. OOprowadli!oby
1"lI\'
dJr.ąccgo
00
porażki
i upadk.u, •.
Czł(lwiek.
klÓ!)'
pragnie za....."" i
wszędzie W)'\J"-dĆ
w dobrym.
paŚĆ
koniec7.nic musi mio;dzytymi ludlmi. kt6r7.y
nic
są
dobrl)'··.
Władca
mus; wi ..-d7,Ó<;t. j.x 'lWU-
dzit innych. kied y zachodzi taka p<>trl.cba. J..-dno-
czcśnic
na
zewnątrz
p<>wini ..-n
ud",dzić
za
czł<>
wicu mi!O'ii ..-mego. uczciwego. ludzkiego. po-
bornego i prawego. •. Nie jest koniec"",. by
bią·
t.<:
p<>Siadał
wszystkie owe zalety. lecz
j ..,
bardz(l
potrzcboc. ab)' ....
ydawało
si", ;-.., je p<>Si:>da.
Gdy
si(; je
m:I
i 7.aclwwujc.
przynoszą
szkodo;. gdy
zaś
...")'daje si",
7.c
si(;je
ma.
przyI"oI)SZą p<>Ż)'Icl< " .
Pc<.o...-..:
~,."ia
Z kolei.
JK>WS7.I.'Chnic ""...
:!ano:
Z nicmoralnc i
zlc.
poz....
alają UITl)mać si~
przy ....
lao:b;y. Macru,,,,,,l1i
u"OIŻlI.;-'"
k:picjjt:st..iM'
~
obiJe
sio;
m>gi
i
nic przebacza ludziom.lccz
karze
ich. I't7.ttiwstawia ",u takiego ....
1adcę,
kt60y
kieruje sil;: mik>sicn.tticm
i
~
.llanlziej
jest
godzien ...
-spóIczucia
ksią7.(,
ktllry dal nicwie-
Ic
oowOOó...· dobrego
JlOiSIW'1""3/lia.
nli
ci
wszy-
scy
wladcy. którzy
przez s....e nadonicmc
miło5ier.
<kic
i
pobIaZli,,-ośe dopuścili
do powstania
challsu..
Z którego l'l"Odzib
się
zbrodnia i rnbundt.
~b.
chia"cl1i
",,;kazuje.;-'"
zło W)llikającc
68
świadcq
f.>kl.
it
w
'1"""''3Ch
poli~JJ1ych zasię
gali
u niego ooy
W)"'o~ ,i~ spośród
Medy-
ttuSZ)'
papicie
Leon
X
i
Kk.~,1O;I1S
VII.
N.j....micjsz)m d7..icl..'t1l
Macł!i'I\l:Ik1;<l
by!
niawy'"'' kontrowCfS)'jny tmkllU
.
.K5q;a(
(,.I I
I'rioc'p,:).
Został
on opublikowany
dopi<-ru
po
śmicn:i
aUlOOl.,
w
1532 roku.
i
od
r1mI wywołal
u-
żarty
opór. W cfcokcic: skandalu
p.1pici:
KIcml~1!i
VII
ofICjalnie JlOI'J'il ro."rn...
,<
Mnchia\'cllcgo. 1'nIca
\a
wy<:H!n>bni.
si<; :alocydowanic
SflIŃÓd
innych
pism polityw;nych tego okresu.
D~icjc
si(; u,k dla-
l~g<l.lc
jej
aU!<>f kOllC\:n \rujc si<;
prl.~ ws~yslkil11
""
pmblc~lIa"h
prolktycznych. juk;" musi
ro;r.wi'ł
zat
władca.
kul. )' dlCC
utrl)'moc sic;
prl.)'
f7.ądach
.
..
K5ią,;ę"
stanowi
do
Illit !l\(,nifCSl
!ZW.
reali7.ll\u
poIitycmcgo. Prexen1Ujc lini<; po5lqlO'o''Mia skie-
rowaną
banl7.icj ,1:1
~ic
rll.'C"l.)'WiSlcj wl:my
niż
na karkl.lomoc próby n;alimcji uIOpijnych ide-
alów. Mach;a,..,lt;
wykazał.
it. polityka ma charak-
\er
5wOOly
i
l"ląd1.i
sil; wlasnymi prawami. nien-
k
..inymi od takich SflT
1ud1Jr;;~
ak'ywnoki.
jak
ITUlIIność
cry
re ligia.
Wbrew po.;ron:m
nie
oma-
=tło
Ul.
ic
wydimioowal on
zupełnie b~
~-.:mo
i
ducho...e
Z
dziedziny
poIilykL
~
w
skali ....
'lII'IOŚci
pw.bawil je
I13jW)1s7.q:o
~
nia i
podporl:ąo:l;ował
...
"3I1Qk;om
ściśle poI;l)'C7~
nym.l'oIilyu
stanowiła
dla niego
P""~
konkm.
n:t urnócjI."trIOŚĆ
- Slluk"
5pIlI...
vv.,..,ia .... Iao:b;y.
kgozasług:t b)'ło
tlkh: ...
"Pro....
~;.., IIO'A~
CZCSłąlO pojęcia pańsI
..... jato lakio:go
(ii
$/(110).
bez
względu
na
J1MU.RcY
w nim
~n.\j.
"""...
-dV-
....e
paru.......
winno byt
SU"'"a"CIlIlC (nio:zalcino.:
od
innych paiww i i"'tylucji religijnych). Mach;".
"clli u....
aŻllI.le
win. powinien
7.acOOWać
cal·
ku.... it:t kontrolI;
n;sd
podh:llłyn'
mu
tetylOrium
i ....
ykDfZys1ać
..."SZ)'StkK: dosu;pnc
środki,
ab)'
osiągnąć
ten zamiar.
Machi~\'dli
jako pn:yklad
skuuxzncglJ polityka
pt"~clstawia
C=HIJ!.lur-
g;~.
m,,;.... stanu
dą'1I"cgu
do 7jedO\OC"Lenia drob-
ny~h państewek
wioskich. nic
uni\.:ająccgo
prl)'
Iym pl7J:nlOCy, pt"lekupslwB. morderstwa i 7.dra·
dy. 1'0st"JlOwanic lO w;,bud1.alo po....
S1L'CllIlą
po-
gank;
wobt.'C jCllo osoby.
7..a
C1»SÓW
Wlljej dzia.
lalności
dyplomatycmcj MlIO;hiavelli utrl.)'lTl)'Wal
.tale kontakty
Z
Bol"lli~
i
Z
bliska
prl)'glądal "i~
temu. w jaki sposób sprlIwujc swoje
rI.ądy.
l\.Iachia",lIi
l"\'~cnlOwal
na
wsk.u pesymi-
st)"cmą
wizji; MtUf)' czlowkk•.
W
pr~cciwicil
st .... ;..,
do autorów doty.;l>c"/.asuwych ro1;ptllw po-
lily<:zny<h. klÓfZ)'
u"'"lIŻlIli
C"llowid<'1
za
islUt~
z natury
~
a
l.ło
W)"'"odzili
z
nad~
wla-
dzy. Machia,..,Ui b)'1 pm:kon;my. ii C"llowick jesl
isI.ą
sklonn:t
0:10 egoizmu.
db;Ijll'"lllylko o ....
Ia$-
ne
interesy.
z
pomin~icm
dobro ogólnego.
s,.
1(1
lI:_ ...
nia kary
śmierci
dot)"u niewielu
osób.
ale 0dstra-
sza i pow"Sl!"l}mujc 7.brodnK:.
h'Irc
mogłyby
do-
si~
wiciu. I'w.a
tym
dowodJrj
on. .....,
łąliej
wzbudzać str..cło.
nU:
być
kochanym.
Niccoló M""hiawlli
był
p.-zckunany.
że
cd
uświęca
Srodki. Ci. klórzy
.mją
na
czele panstwa.
m"ją
pr.o"'"O
do
stO'iowania przymu..... nicdotrzy·
m)'Wania obiemic i lamania przyrzeczcn. Woloo
im
nanI'l7.ać
p<>wSlcchnic uznawane zasady mo-
ralnOŚCi
....
im;~
IXW.
racji stanu. czyli
Wlcdy.
gdy
1.achodzi s)lluacja wyi.szcj
kooicc?llości
(gdy
1...•
Ilro~.onc są
najbardzicj fundamenta lne i j;ywotne
intcn:sy
pańs1wa).
Skuleczny
władca
powinicn
br:Ić
pn:yklad z praw
panujących
w
świ«ic
zwic·
c:>
Komenluj'l( mir rortuny ....
lud~kim
f)' ciu.
Machla,'elli
s"'lerd~ł: _I,udi.ił
ni e
~n~j'l
za.
my!i lów fortuny a ni j ej dróg za"il)'( h IlaJem-
u)ch
i
dl a le go
n~
powin n i nigd y t radt
ud~itl.
n;" po"'i nni ni gdy Uprtnla""a t
!i"Jth
"l~lkó
..; thoc b)' spolblo Ich naJ ..
lęk
u.
niH:<ufŚtie
i tnpila najgorsz.
udręk.-
Filozofia
chrześcijańska
Erazma z Rotterdamu
Erazm
l
ROllcrdamu
(wlaśc.
Ge rhard Ge rhards, ok.
1469- 1536) byl
poslllcią
ni ezwykle
kontrowersyjną.
Dla j ednyc h
stanowił
wy roczni \!
moralną
i
najwyższy
a ulO ryl cl naukowy, in-
ni
zaś
pod cj rzc wuli go o propa gow ani e zgubnyc h herezji, odno-
sząc się
do nl egu z
wrogością
i
pogard II_ Ho le nd erski
myśliciel
jako
t )'PO\\'y
prze dstawici el od rod zeni a
rozwijał
swój talent
w
wiciu d zied zin ac h.
Prowadził bog:lIą korespondencję
z se tka -
mi wybitnyc h polit yków, uczon yc h
i
teo logó w.
Często zasięgali
u niego r ad )' monarchowie
i
dost ojnicy
Kościoła.
D
o uk$llo/lowlmia
światopoglądu
Era-
grupy l1nicznej, ErnzlIl prl.y,zynil
si~
do tcgo.
żc
opane na !óChola.<I}'C7.nym schcllwcle
progra-
my
nauc~nia
7.3Cu;1y
być
stopniowo wypiernnc
na r=
dogłt;bnego
sludium lilern[ury klasycz-
nej i
znajomości dzieł
autOfÓW anl)'C?11ej Grecji
i
R~u. Każdy
humanista wini en
bi~l~ wła
dOIĆ
j"Z)'kami
kłasy<:znymi
; biblijnymi. takimi
jak:
łacina.
greka i
j~yk
hcbmjski.
c:>
Il oknm,n;kl un on)' EnlZm
z RO llu d ll m u
był
j c d n y m
z
n.J"·yhllnl~jS"~)'(h
prlt dSla -
..-Id di
~nt!ianio"'l'go
h uma_
niz mu.
" ~tulo"al
on mo ra in .
otlno"f
thncldjańst
...a ... d u-
c h u
prtt~loty
I
toleran tji
zma z ROllcrdamu
przyczyniły si~
....
znaczący
sposób liczne
podróże.
Fi-
IOlQf
pr7.cbywał
m.in. w
Anglii.
gdzie
19prry-
jaźni! si~ ~
mkimi OSQbiSloki ami. j ak: Thomas
"Iorc (Morus. 1478- 1535). twórca
głośnego
dziela .• Utopia" (I S16). omz wybitny humani-
sta John Colet (14ó6- 1519), Colet usiln ie na-
kł~nial
Em7.ma do podj,eia
poważnych badań
nad Nowym Tc>tmuentcm, Adresatami wi,k_
szoki jego pism micii
być
nic tylko przedsta-
w'ieicie elit intelektualnych. obeznani z nauko-
wą tcnninologią.lecz
taHe 7.w'Yk li ludzie. bc(
w'Yksztalccnia,
1'0
ł'lIZ
pierA's7.y Er.um
z
Rot.
terdamu zwrócil na s iebie u"'ag" jako autor
zbioru lacinskich i IIrcck ich maksym
_Przysło
wia- (•.Adagia". 1500).
W
wersji pc' ucj p"'ca
[a obejmol"al3 pon3d 3
Iysiące
SCllleocji
opa.
trzonych prqpiSDmi U(zonego_
Najbardziej kontrowersyjnym tekstem
była
( prleznaclonn pierwotnie db prywatnego kn:-
gu odbiorców) satyra
"Pochwała
glupoty"
(1511
l.
Prl.e!lstnwilt ona
przcmuw~
wyimagino-
wnnej bollini Glupoty
(SllIllill<l).
bo:;dąeej córą
1Jo1l3ClwD i
Mlodości. Odwołując
si" do dosad-
nCb'<l
j"ąka
ironii
i
;;altu. Erazm pi,ll>Ow'al
W
tym dziele nadU-tytia
i
s7.alc!iSlwa
f""L~'Ilsla·
wieicli tóinych klas spol""zny<:h. Holcrkkrski
humani5UI
5UlrJł
si" jednak wykuae.
iż
wbrew
potOC1.Rym mniemaniom
głupota
nic
zaW-s:1.e
musi
być
zja,,-isk iem jedoo1.R3Cxnic negalY",_
nym. Pcw-na
do~
gluflOly w ludzkim
Ży<:iujnt
cZ)'mś
kOfliCC"luym.
jeśli
nic
d~cmy Upł'7.oX
s", swego
C"lktwi..'C"LCt\s.tV.'11 , p<Qv.l.,hi-
my czynny lryb tycia. Nic·
odm,ennie lowarqs7.y ona
takim stanom Ilczuciowym.
jak
rndoŚĆ. nami"t/lOŚĆ
i roz-
kosz scksualna...Nawet ""'_
drzce musi
prqjąć
roi,
głup
ca.
jeśli
pmgnic
splodzić
dziecko" -
pisał.
cym popmwie
życia
ludzkiego
jest rl.Clclna cdukacja. Byl jed-
nak z&.:eydow·anym prz""iwni-
kiem mctody scholastycznej.
którn
od
o.aSÓw
śrcdniow'iecu
domioował3
na uniwcrs)1etach.
określając
manien; nmEzallia fi·
Iozofii i toologi i.
W
SZC"LCgólny
5posób doIyeZ)'1o to doktryny
Jana Ounsa SzkOla (Johannes
Ou ns
Scows. ok.
1266---1308),
charaktcry-I.ującej s,~
skompli·
kowanym. S7.tuc?nym j,zykiem
i
ro~_budow'lIlą
do
pr~cs:Jdy
ter-
minolollią. Wielką ułomnością
sc holastyków
był
w oczach holenderskiego my.
ślieiel~
brJk kultury literackiej. Ich prace pozba-
wione byly jakicgokolwiek
rctoryc~.ocgo
polotu
i
troski
o
sty l.
1:nl7.ł11
7. Rotlerdamu
m-icrdził,
te
lO pisarstwo jcSl po
prostu
nudne. zim"". a na_
wct ni""h llljne. Na wszystkich ówczesnych
uczclniach nauczano wprll...
mie
tzw.
IrMllffl.
skladająccgo
si,
z
trz""h nauk o';"Z)'ku (dialek-
tyki. grnmatyki i n:lOf)'ki).
lecz
nacisk
kładzio-
00
pr7.cdc wszystkim na
sprawność
logicmej argu-
menl~cji.
Filozof holen-
Schol:L~lyka
w IImicmaniu E=JIllI
~
ROIll-rtla_
,nu
$laIkIwiła
nic tylko
całkowilC prl.CCiwicń)two
pT'Jw'd1 iw'Cj Hlowfii
chm:ścijaliskicj:
najgorsze
było
10.
ii: darnsib ona w
tanXIru
ducha Sl'Czm:j
poboł.ności_
kj
crotow;
rcprc<:enW1CL
mOlyy.owa-
ni nicz(ww'l
docicltJi,,'Okią
i
pyc~
usilowali
<b-
starczyć
rucjooalncgo uzasadnienia lajcrmic
wiary.
Taka prnlayka miab dla n....
-go
Chantkli.T w"Ulgamcj
profanacji.
Dlatego
Erazm
OJIOIIO"'ał
l
uniesie-
niem : ..To.
tzą,'O
nic w'id7.is7,
pooicwał:
nic
ZOSIóIIo
odslon~e.
uczcij
sarną
tylko
wiarą
i
,,;':chaj zdala
od
ciebie bo;;dzic
bc7.boina
ciekaw~"_
kgo
zda-
niem
~holilslykę n:t1cŻ3loby l."lSLlPić
bclprl.1C!l$jo-
""Iną "filo?Ofią
Chryst"-""". kl6m
polega
lab y n:t
proslym
wyłożl'Jliu
nauki elyCl!\ej 1J1waltej
W cw·angcliach. W lekkie •
.zachi;la
do filw.ofii
chrzdcijańskicj"
(l'amclCl'is)
"-"'r:JCa
on
uw~'l;.
ii:
"ten
rod7.i1j
filozofii
polega
rncai
n:t
uczuciach
nil:
... sylogizmacb.
bardziej jIsl
tyciem nit
dysputą,
n:tlChrtieniem
niż 1ICZOI1OŚCią. prl.m1ianą ..-""~
Irlrq
rnc:7J:j
niż
TOZlmO\\·anicTll·.
W
len
sposób
fi-
lozof odrl.llCil jajo,.·e
i
oderwane:
od
tycia
spekula-
cje n:t
rll.'CZ
relleksji konkretnej.
~
zaga-
dnień
praktyC"mych
i
morolnych.
~
Najpo pulorn lej szy m
tekslcm Era1_ma
l
Rotter-
d am u
był~ "P~h
... a la glu-
poI)'~.
FiJozor ...
ironio.-
nym tonie uw.al obludf
nMll1arch ó....
j~Io,,'Mć
spo-
ni"" loczOflych priu
UC'ID-
nyeh
ijasknt\\"~
u dut)'d l
prLCdstl""irit'li
hi~ran:hil
kokielnej
Kry1rJ.:. sc holuly k l
Eman
wiel7.yl
gł~boko.
że
prnwdziwa ....,ronl\ól tak w' przyp;>dku instytu_
cji
Kościoła.
jak i struktur panSIwa winna pole_
gać
na powrocie do WlOrcÓW klasycznych.
w
wi,ksl.ości
zupomnianych w
śn:dniowicrzu.
Uwaiał
on.
~ pod.~wwowym środkiem słw.ą-
derski byl n.1tom;ast prlekonany.
że
prllwdl.iwy
I~-olog
musi byt nic tyle sprnwnym dialekty-
kiem. ,o prl.ede wszySlkim kompetentnym r,lo-
logiem . Filologi" ""Idy do nl,uk humanis tyC1.-
nych i obejmuje badanie nad j"zykielll pewnej
Stos une k do rdormacj l
Emzm z ROllerdamu w sZc1.cllólny sposób
si~ zasłużył.
prqgolOwujqc krytyczne wyda·
...
=
n;a No ...
e~o
Tcstmnc1ltu
i
d1.icł
Ojców
Kościo.
ła
(m.in.
świ~tych:
Hieronim:., C)'pri a"lI.
Hil~
rcgo
i
Orygcnc~a).
W jego o pinii
chrl.cścij"ń.
SIWO winno
si~ ocz~j.cić
Z obc)'ch
nalccinl~i
i
zabobonó ....·• )aórc
gromadziły si~
stopniowo
pm,1. cale wiek i jego
dócjów,
Drogą
do lego
był
.. powrót
do
kort.c,,;" ,
Rcałi1;ująC poWyżsly
poslulat filozor z ,,'c
zwykłą starannością
zgłębiał
grcrkic n;kopis), Nowcllo
Teslall...,'"
lU. W
um
sposób
zapoczątkował
badania Rau_
ko,",c nad
Biblią.
Jego zdan iem wymaga to
od
uczonego dogh;b",..
j
majomoki hislOri i. gco-
""fii.
kultury
i
obyczajów ludów zamieszku-
jących Ziemię Swięl:t.
Co wi..,:cj.
wC
" 'pro"'a-
dzcniu do
dzieła
w
wyczerpujący
i
fl.ttlO"'Y
spo5Ób
pr>:nlstawio~ zostały
zasady interpre-
tacji ksiU kanoniczn)'Ch. W drogim wydaniu
Nową;o
Testamentu (1 5 19) Erazm
odwaź-ył
si"
zastąpić
kaooniczny
(lf'lckład świ"tcgo
Hieronima (tzw. Wulgata)
własn~m przckła
dcm
łacinskim.
Jest
nC<.:lą mamicnną, iż Now~
Testame nt
opracowany prlC7. En.zmu.
ukauł si~
rok
prled wydarlcniem. kt6re
stanowiło począlek
rcfOml3Cji. Chodz i tu o
3 ł
pal dzien.ikn
15 17
roku. w kt6rym Marcin L.uter
przybił
swoje
95
tez do
drŁwi kościoła
w
Wil!cnberd~c.
Tw6r-
ezość
holcndcrskiego
myślidcla
bez
w~lpienin
pnygotowalJ
intclcktu~lny
llrunl pod rueh rc -
formacyjny w Euro pie .
Sum
L.llter
przyznawuł
otwarcie. ii dz ida Erazlllu
ośmieliły
go i zain-
~pirowały
do
podj~cia
zada nia odnowy Ko-
ścioła.
Chod lilo tu prlcdc wuystkim o takie
postulaly. jak: na,,·olywnnie do po"·rolU do
ewangdie:zm;j prostoly. uznanie gloszcnia
D0-
brej No,,·iny
za
podStD"·OWY
obowią~ck
chrze-
ścijanina.
odrzucenic kullu
Świ"lych. rełikwii
i obr.tzÓw. potn:cba po$t6w i odbywania dalc-
kich
pidgrzylTłt:k.
krylyka hicrarchii i instytu_
cj i kokielnych.
Prlcjawiało
si"
10
m.in. w po-
daniu w w:tlpliwoM celibatu dllCho,,'nych i
ży
cia zakonnego oraz w pomnicjncniu roli
ze-
wn<;:tmoych OOrl"dów i sakrament6w. O dy-
slansic Eno:ma do sakramcnlÓW
kościelnych
najdobitniej
ś,,'iadczy
fakt.
iż Idąc
na
łożu
śmicn:i. z",zygoo,,'.ł
z
pnyj~ia
OSlalnie-
go namaszczen ia .
Podobnie jak L.ull"T. Erazm
1.
Rotterda-
mu
u"·ażat
Ze
istolą
religii
j~1
osobisty
i
bezpośredni
slosunek
wicl7.ąccj
jedno-
stki do 110ga. Obaj uz nawali bez-
"-zgl..,Jny priorylet Pis ma Swi"te llO jn-
ko podSlawowcgo
i
mi arodajncgo
tJ-ódla wiedzy O Bogu. Erazm odrzu-
cil
panujące
w in."t!niowk"czu prze ko-
nanie.
iż
do lckl!lry Biblii
uprawni~ni
są
jedynie
pr~cdstuwicidc
dil ko-
ściclny~h. władający laciną
i
obe~na
ni w teologii . JeIlO zdaniem do lego
leksIu powinien
mieć doslęp
ka i dy
chrzcścija- ealkowilą neutralnoŚĆ.
Mimo
że
w pewnym
nin. bez W?gl<;:du na 10. cry
nalcży
on do Sianu
momellci~
zoS lal zmuszony do podj",ia pole·
duchownego. czy jest
osobą świecką.
W ty'" miki z L.utrem. nigdy si" nic
Wabył
najcgo
po-
celu
należy przckładać
Pi smo Swi"le na
j~zyki t~picnic.
Gdy w roku
1520
papicź
L.eon
X
oglo-
.. pospolile··. Wprawdzie leklura jest naj-
.~
...
"",,,,:sił bull~ ,.E~su'l:c
Domine'·. w którcj po-
bardziej owocna wledy. gdy crytamy
ją ~
rn
d
~
El
twierdził
oficja lnie ekskomunik" L.u-
w oryginale. ale l<"jIicj. icby ludzie
pro-
tra. Erazm nic uznallej dccy;:ji. Jcgo
ści
pozll3li
Pismo S...i"te
choćby
~danicm
oba
Kościoly
chrzcicijaliskie
w najmniej doskonal)"m
prlckład.lic.
wytnają
10
samo
wyznani~
...iary.
nif gd yby mieli nic
poznać
go
Wsr.clkie ro:r.nicc
mają
cMrakterdrugo-
w ogóle. POSIula!
1(1l ...
..,idił
rz<;:<Jny.gd)'tdOlYC7.ąjcdynic
osobistych
...
7 0
...
~ic
L.uler.
doł.onując
opinii. a nie samych I""wd wiary. Erazm
(lf'Lc kladu Biblii na po-
był
w len sposób prcl.:ur.;on:m "",,·ocze-
l"'l
loczny
język
niemiecki.
sncj idei ckumenizmu.
Do
kOli-
O ile jcdnak
działalnośC
ea f)"c ia ,,·jerzyl WIO. ii: przy
dobrej woli
możli
...c jesl
po-
holenderskiego 1IC1OOcgO
staoowiła
apel o
011110"·"
jednanie i w§{IÓIJll1lca elu-zc-
tycia religijnego bez
dą·
i:enia do naruncnia jed-
ności
Kokiola. o tylc
wy-
stąpienie
L.ulm
bc"lpośred
nio
zmiernoło
do
w)'f1l.Ż
nej ko nfronlacji i wypo-
,,·iedzenia
posłuszcńslwa
papieżowi.
Efeklem lego
był
bolesny podzial na
ka-
lolików i prolesIamów oraz
brutalne wujny i
przcślado
wania religijne. Od
począl
ku zwolennicy rcfomlaeji
sIa rali
si~ prleeiągnąc
Emzma
l
Rotterdamu na
swoją
sl ron<;:.
Po<;zątkowo
holenderski
myśliciel odnosił
si~
pozytywn ie do IWórców oowcgo ruchu.
W
liście
do papie;'.a lCQna
X
nic zawaha!
si~
nawet okrcllic l ulm mianem ..poI".i:ncj
Irąby
z
mocą propagującej
ewangelicznc
prawdy~.
Wielki humanisla
slamł
si<;: jednak
U1Cho,,·ać
~
[rum
z
Rotterda mu
pr/')l:O!owa l do druku no-
walon.ki Ilruklad No"tgO
T~~lamenlu
na lacin r,
C"
" ",.h ud l il,,
~nsacjt
w ca lej
Europ Ie.
1>l.leło
10
ukazalo
się
w
1516
r.
w
Bar.y lei. ZastOSOWI-
no w nIm
po
raz
piern·.-/.)· meto-
dr fiI " lOI:kl nrj kry ly ki teks Iu
ścijan
ro?nych
wyznań.
Jako
naukowiec
stamł się '.uchować
niezalei:nOŚć
i
bc~SlronnoŚĆ.
unikajilC oficjalnych deklaracji
swojego sta nowiska. Postawa
la
ściągn~la
na niC i>'/) 1I"·altowlIC ataki mdyka_
lów
7.
obu
z"·aśnionych
obozów. Podczas gdy
ka tolicy wid7.icli w nim ulajonego luteranina.
pro":s taoci uzna li
tl0 1.3
zdrajcę
idei reforma..,ji
o ra1.
~;wykk:ilo konfomliSlę
i \Chóru.
Wicie pism Eraz ma
znalazło si~
na inde-
ksic
ksiąg
7.a ka1.anyc h. Szczególne zgorsze·
n ic
budził
jcgo stosunck do najwybilniej ·
ny..,h postaci
Slarotytności.
Erazm zrówny -
wal rang:t
pogańskich męi:ów
Sianu. poetów
i
myślicieli
(la ki c h. jak: KalOn. Horacy czy
Wergi liusz):tt
świ~tymi
i do klorami
Kościo
ła.
W jcdnym z j ego pism znajduje si"
ZIUl ·
mienn y zwrot.
stanowiący obrazoburczą
parafrlll" katolickich
fOmluł:
.•
Święty
So-
kralesic, módl
si~
u
nami!~.
Stwicrdze·
nie takie
było
bez
wąlpienia swoislą
pro-
wokacją.
Chodzi lo o obudzenie z mo-
nolnello letargu ..Ielnich·· chrzekijan.
W ten sposób Era7.m s Iaral
się zwrocić
uwag" swoim
współbraciom, iż
posta-
wa etyczna i
świ:ldeelWO życia
Iyeh.
klórty nigdy nic poznali objawienia.
niejednokroInie
ma
eharak.lcr o wiele
doskonalszy od osób
uzn:,jącyeh
sicbie
za
naśladowców
JCZllsa
i
aposlołów.
Bohmerowie
starożYlnosci
prakly ko·
wali c noI".
idąc
1.a
wewn~lrznym.
przy_
rodzonym prawcm, kl6re si" ujawnia
w
głosic
rOlumu . Wynika
l
le go.:Ze "aIU-
T"J
lud 1.ka g.a ma w sobie jest dobra.
Każda
osoba _ niculcinie od lego. w co wierzy -
obdarzona jest
wolną "·olą.
Mo7.e o na 1.alem
wybrać
i
realizo"·ał
dobro nawet wówczas.
gdy nic
od"·ołujc si~
do Boga i jego laski.
W tym pn!ckonaniu Emz ma u,,' idacznia
si~
w ca lcj
pełni
renesansowy optymizm i wiara
w
możli"·ości
czlowieka.
<;t ł'racr holcnderskłcj.(o
fil Ol ob.
były In~plracjll
dl a f" ·ÓrcÓ", rd"rnla-
cj i. Jednoc:zd nie t: ra1. m
~
R" u erdanl u
nI gd y ni e
lu.... 1
1.
K"śd"łenl
k l1o ll<-
klm .
W 1524
r. u kuala s Ir _ H." l p.......
o ..olnym ,,·,- boru-. " . klórtj podj,1po ff-
mik r z poghld . ml "' brcina I. 1I1 r- (n a
zdję
dOI).
I. uler odpo..
łedzlał
ni
n i. ro k p M nlt J
... rozpra" w _O n le,,·olntJ
" ·011-, " .
kló rtj i l....
ł
,I~ d",,·leił.
11. ..
·o lnllU
bcz ład:. OOŻtj
j..,; t pus ty m
poJł
dtm
[ Pobierz całość w formacie PDF ]