Łacina - Gramatyka, Teologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->CZASOWNIK - VERBUMAby stosować łaciński czasownik, trzeba poznać jego cztery formy podstawowe (amō,amāre, amāvi, amātum -kochać).Słowniki skracają dalsze formy i nie wymieniają bezokolicznika, podając numer koniugacji (amō,-āvi, -ātum, 1 - kochać).Przy czasownikach regularnych po pierwszej formie może od razu wystąpić numer koniugacji(amō1. - kochać).Nie wszystkie czasowniki posiadają cztery formy (studeo,studui, - , 2 - starać się).1. forma podstawowa - 1 os. l. poj. cz. teraz. strony czynnej(amo - kocham).2. forma podstawowa -bezokolicznikczasu teraźniejszego(amāre - kochać),infinitivus praesentis activi.Tu znajduje się, po odrzuceniu końcówki -re, temat czasu teraźniejszego - temat praesentis(amā-).3. forma podstawowa - pierwsza osoba czasu przeszłego dokonanego trybu oznajmującego stronyczynnej(amāvi - pokochałem),perfectum indicativi activi. Tu znajduje się, po odrzuceniu końcówki -i,temat czasu przeszłego dokonanego - temat perfecti(amāv-).4. forma podstawowa - tzw.supinum,specjalna forma do wyrażania celu działania(amātum - abypokochać).Tu, po odrzuceniu końcówki -um, znajduje się temat supini(amāt-).Czasowniki ze względu na zakończenie tematu czasu teraźniejszego (2. formy podstawowej) dzieli się na czterykoniugacje, według których się odmieniają:Koniugacja Końc. tematu Końc. bezok.IIIIIIIV-a-espółgłoska, -u-i-are-ēre-ĕre-irePrzykładyamā-re- kochać,narrā-re- opowiadaćstudē-re- studiować,vidē-re- widziećleg-ĕre- czytać,statu-ĕre- ustanawiaćscī-re- wiedzieć,audī-re- słyszećW koniugacji III w bezokoliczniku między tematem czasownika a końcówką -re występuje spójka -ĕ.Tryby - schematy końcówek i przykłady odmiany dla różnych trybów, czasów istronW łacinie wyróżnia się trzy trybyczasownika:1.Oznajmujący (Indicativus)2.Rozkazujący (Imperativus)i3.Warunkowy (Coniunctivus/Subiunctivus)- wyraża czynność jako możliwość lub stosunek emocjonalny(np. wątpliwość, pragnienie). Zwykle pojawia się w zdaniach podrzędnych, w zdaniach głównych wyrażaprośbę, naleganie lub zaproszenieTryb oznajmujący (Indicativus)Tryb oznajmujący (Indicativus, odindicere- oznajmiać) oznajmia fakt (lub rzecz uważaną za fakt). Tryboznajmujący łączy się ze stroną czynną i bierną.Tryb oznajmujący, strona czynna:1. Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej - Indicativus praesentis activiOs. I kon.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.II kon.III kon. IV kon.leg-oczytamleg-i-sczytaszleg-i-tczytaaudĭ-osłyszęaudi-ssłyszyszaudi-tsłyszyam-ovidĕ-okocham widzęama-svide-skochasz widziszama-tkochavide-twidziamā-mus vidē-mus leg-ĭ-mus audī-muskochamy widzimy czytamy słyszymyamā-tis vidē-tis leg-ĭ-tis audī-tiskochacie widzicie czytacie słyszycieama-nt vide-ntkochają widząleg-u-ntczytająaudĭ-u-ntsłyszą2. Tryb oznajmujący czasu przeszłego niedokonanego strony czynnej - Indicativus imperfecti activiOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.amā-ba-mkochałemamā-ba-skochałeśamā-ba-tkochałII kon.vidē-ba-mwidziałemvidē-ba-swidziałeśvidē-ba-twidziałIII kon.leg-ē-ba-mczytałemleg-ē-ba-sczytałeśleg-ē-ba-tczytałIV kon.audi-ē-ba-msłyszałemaudi-ē-ba-ssłuchałeśaudi-ē-ba-tsłuchałama-bā-mus vide-bā-mus leg-e-bā-mus audi-e-bā-muskochaliśmy widzieliśmy czytaliśmy słuchaliśmyama-bā-tis vide-bā-tis leg-e-bā-tiskochaliście widzieliście czytaliścieamā-ba-ntkochalividē-ba-ntwidzielileg-ē-ba-ntczytaliaudi-e-bā-tissłuchaliścieaudi-ē-ba-ntsłuchali3. Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony czynnej - Indicativus futuri I (primi) activiOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.amā-b-opokochamamā-b-i-spokochaszamā-b-i-tpokochaII kon.vidē-b-ozobaczęvidē-b-i-szobaczyszvidē-b-i-tzobaczyIII kon.IV kon.leg-a-maudĭ-a-mprzeczytam usłyszęleg-e-saudĭ-e-sprzeczytasz usłyszyszleg-e-tprzeczytaaudĭ-e-tusłyszyama-b-ĭ-mus vide-b-ĭ-mus leg-ē-mus audi-ē-muspokochamy zobaczymy przeczytamy usłyszymyama-b-ĭ-tis vide-b-ĭ-tispokochacie zobaczycieamā-b-u-ntpokochająvidē-b-u-ntzobacząleg-ē-tisaudi-ē-tisprzeczytacie usłyszycieleg-e-ntaudĭ-e-ntprzeczytają usłysząW łacinie nie ma rozróżnienia na czas przyszły dokonany i niedokonany, zatem:amabis- pokochasz lub będzieszkochał,audiam- usłyszę lub będę słuchać, itd.4. Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej - Indicativus perfecti activiOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.amav-ipokochałemamav-istipokochałeśamav-itpokochałII kon.vid-izobaczyłemvid-istizobaczyłeśvid-itzobaczyłIII kon.leg-iprzeczytałemleg-istiprzeczytałeśleg-itprzeczytałIV kon.audiv-iusłyszałemaudiv-istiusłyszałeśaudiv-itusłyszałamav-ĭmusvid-ĭmusleg-ĭmusaudiv-ĭmuspokochaliśmy zobaczyliśmy przeczytaliśmy usłyszeliśmyamav-istisvid-istisleg-istisaudiv-istispokochaliście zobaczyliście przeczytaliście usłyszeliścieamav-ēruntpokochalivid-ēruntzobaczylileg-ēruntprzeczytaliaudiv-ēruntusłyszeliZ tematu perfecti czasownika (znajdowanego w drugiej formie podstawowej po odcięciu końcówki -i) tworzy siętrzy czasy w stronie czynnej: przeszły dokonany (perfectum), zaprzeszły (plusquamperfectum) oraz przyszły II(futurum II - futurum secundum). Czasy te tworzy się w jednakowy sposób dla czasowników wszystkichkoniugacji, dodając do tematu perfecti odpowiednie zakończenia:5. Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony czynnej - Indicativus perfecti activi:końcówki:-i,- isti, -it, -ĭmus, -istis, -ēruntwyraża czynność przeszłą dokonanąVeni, vidi, vici.-Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem.6. Tryb oznajmujący czasu zaprzeszłego strony czynnej - Indicativus plusquamperfecti activi:końcówki:-ĕram, -ĕras, -ĕrat, erāmus, -erātis, -ĕrantwyraża czynność przeszłą, poprzedzającą innączynność przeszłąDixi, quod audiveram.- Powiedziałem, co (wcześniej) usłyszałem.7. Tryb oznajmujący czasu przyszłego II strony czynnej - Indicativus futuri II activi:końcówki:-ĕro, -ĕris, -ĕrit, -erĭmus, -erĭtis, -ĕrintwyraża czynność przyszłą, poprzedzającą innączynność przyszłąUt audiveris, ita te audient.- Jak wysłuchasz, tak ciebie będą słuchać.Tryb oznajmujący, strona bierna:1. Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony biernej - Indicativus praesentis passiviOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.salut-orjestem pozdrawianysalutā-risjesteś pozdrawianysalutā-turjest pozdrawianyII kon.vidĕ-orjestem widzianyvidē-risjesteś widzianyvidē-turjest widzianyIII kon.IV kon.duc-oraudĭ-orjestem prowadzony jestem słuchanyduc-ĕ-risjesteś prowadzonyduc-ĭ-turjest prowadzonyaudī-risjesteś słuchanyaudī-turjest słuchanysalutā-murvidē-murduc-ĭ-muraudī-murjesteśmy pozdrawiani jesteśmy widziani jesteśmy prowadzeni jesteśmy słuchanisaluta-mĭnivide-mĭniduc-i-mĭniaudi-mĭnijesteście pozdrawiani jesteście widziani jesteście prowadzeni jesteście słuchanisaluta-ntursą pozdrawianivide-ntursą widzianiduc-u-ntursą prowadzeniaudi-u-ntursą słuchani2. Tryb oznajmujący czasu przeszłego niedokonanego strony biernej - Indicativus imperfecti passiviOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.II kon.III kon.IV kon.salutā-ba-rvide-ba-rduc-ē-ba-raudi-ē-ba-rbyłem pozdrawiany byłem widziany byłem prowadzony byłem słuchanysaluta-bā-risbyłeś pozdrawianysaluta-bā-turbył pozdrawianyvide-bā-risbyłeś widzianyvide-bā-turbył widzianyduc-e-bā-risbyłeś prowadzonyduc-e-bā-turbył prowadzonyaudi-e-bā-risbyłeś słuchanyaudi-e-bā-turbył słuchanysaluta-bā-murvide-bā-murduc-e-bā-muraudi-e-bā-murbyliśmy pozdrawiani byliśmy widziani byliśmy prowadzeni byliśmy słuchanisaluta-ba-mĭnivide-ba-mĭniduc-e-ba-mĭniaudi-e-ba-mĭnibyliście pozdrawiani byliście widziani byliście prowadzeni byliście słuchanisaluta-ba-nturbyli pozdrawianivide-ba-nturbyli widzianiduc-e-ba-nturbyli prowadzeniaudi-e-ba-nturbyli słuchani3. Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony biernej - Indicativus futuri I passiviOs.Sing.1.2.3.Plur.1.2.3.I kon.salutā-b-orbędę pozdrowionyII kon.vidē-b-orbędę widzianyIII kon.duc-a-rbędę prowadzonyIV kon.audĭ-a-rbędę słuchanysaluta-b-ĕ-risvide-b-ĕ-risduc-ē-risaudi-ē-risbędziesz pozdrowiony będziesz widziany będziesz prowadzony będziesz słuchanysaluta-b-ĭ-turbędzie pozdrowionyvide-b-ĭ-turbędzie widzianyduc-ē-turbędzie prowadzonyaudi-ē-turbędzie słuchanysaluta-b-ĭ-murvide-b-ĭ-murduc-ē-muraudi-ē-murbędziemy pozdrowieni będziemy widziani będziemy prowadzeni będziemy słuchanisaluta-b-i-mĭnivide-b-i-mĭniduc-e-mĭniaudi-e-mĭnibędziecie pozdrowieni będziecie widziani będziecie prowadzeni będziecie słuchanisaluta-b-u-nturbędą pozdrowienivide-b-u-nturbędą widzianiduc-e-nturbędą prowadzeniaudi-e-nturbędą słuchaniCzasy perfectum, plusquamperfectum i futurum II strony biernej są formami złożonymi. Tworzy się je jednakowodla czasowników wszystkich koniugacji przez złożenie nieodmiennegoparticipium perfecti passivi (PPP)orazodpowiednio odmienionego czasownika posiłkowegosum, esse, fui- być.4. Tryb oznajmujący czasu przeszłego dokonanego strony biernej - Indicativus perfecti passiviOs.1.2.3.SingularisPluralisamatus, -a, -um sum amati, -ae, -a sumusamatus, -a, -um esamati, -ae, -a estisamatus, -a, -um est amati, -ae, -a sunt5. Tryb oznajmujący czasu zaprzeszłego strony biernej - Indicativus plusquamperfecti passiviOs.1.2.3.SingularisPluralisamatus, -a, -um eram amati, -ae, -a eramusamatus, -a, -um eras amati, -ae, -a eratisamatus, -a, -um erat amati, -ae, -a erant
[ Pobierz całość w formacie PDF ]