środki artystyczne, Poetyka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ŚRODKI ARTYSTYCZNE
Podstawa programowa języka polskiego począwszy od szkoły podstawowej nakłada
na nauczyciela obowiązek przygotowania ucznia do odbioru tekstu kultury z wyczuleniem na
specyfikę tworzywa artystycznego. Pracę nad analizą wiersza na wszystkich poziomach
edukacyjnych ułatwi nauczycielowi zestawienie najczęściej stosowanych środków
artystycznych.
nazwa
znaczenie
funkcja
aliteracja
Powtórzenie jednakowych układów
głoskowych na początku kolejnych
wersów lub sąsiadujących wyrazów,
sposób instrumentacji głoskowej
Funkcja poetycka, uwydatnienie
budowy wiersza, gra słów,
muzyczność, efekt brzmieniowy,
anabaza
wypowiedź "na stronie", naruszenie
konwencji scenicznej lub narracyjnej
Ironia, dystans autora, funkcja
metaliteracka
anadiploza
Powtórzenie następujących po sobie
słów jako rozwinięcie dalszego ciągu
wypowiedzi
popis retoryki i zręczności
oratorskiej.
anafora
Powtórzenie tego samego wyrazu na
początku kolejnych wersów, zdań, strof
lub segmentów wypowiedzi
Funkcja poetycka, uwydatnienie
budowy, zaakcentowanie
pewnych znaczeń, wzmacnia
spójność
tekstu,
efekt
brzmieniowy,
anagram
Gra słów: jedne można uznać za
przekształcenia innych w wyniku
przestawienia liter
Funkcja poetycka, uniezwyklenie
języka,
wydobycie
jego
potencjalnych
możliwości,
zabawa
anakolut
Błąd składniowy
Funkcja poetycka,
uniezwyklenie, upotocznienie
wypowiedzi, funkcja fatyczna,
metajęzykowa
animizacja
Uczłowieczające przedstawienie
zjawisk świata pozaludzkiego lub
abstrakcji, odmiana animizacji
Funkcja poetycka, środek mniej
skonwencjonalizowany niż
personifikacja, nie likwiduje
właściwego, bytowego
charakteru zjawiska, nie
przemienia go w ludzką postać,
ale wyposaża w ludzkie cechy,
sposoby zachowań i odczuwania,
psychizacja przyrody, alienacja
człowieka
antymetabola
Konstrukcja dwuczęściowa,
antytetyczna, powtarzająca wyrazy,
zmieniając ich kolejność, formy
gramatyczne i funkcje skladniowe.
popis retoryki i zręczności
oratorskiej.
antyteza
Zestawienie skontrastowanych zdań
Funkcja poetycka, popis retoryki,
wizja świata na opak, paradoks
życia, ukazanie sprzeczności i
niejednoznaczności świata
apokopa
Odcięcie głoski na końcu wyrazu
funkcja fatyczna, metajęzykowa,
dla rymu
apostrofa
Uroczysty, bezpośredni zwrot do
adresata
Funkcja poetycka, nadanie
wypowiedzi charakteru
literackości, retorycznego
patosu; efekt brzmieniowy,
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi,
asyndeton
Składnia zdania złożonego bez
spójników
Funkcja poetycka, skrót,
zwięzłość, ubytek; szybkie
tempo, funkcja ekspresywna,
kategoryczność
chiazm
Paralelizm składniowy, polegający na
powtórzeniu członu w odwróconej
kolejności
Funkcja poetycka, szczególnie
ceniony w baroku ze względu na
znak krzyża w schemacie
graficznym, treści metafizyczne;
efekt brzmieniowy,
eksklamacja –
Wypowiedzenie z wykrzyknikiem,
często składnik poza zdaniem, bywa
apostrofą
Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi; efekt brzmieniowy,
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi, nakłania odbiorcę
do zwrócenia uwagi na
przedmiot; funkcja ekspresywna,
kategoryczność, emocjonalność,
osobiste zaangażowanie mówcy
wykrzyknik
elipsa
Pominięcie jakiegoś składnika,
dającego się odtworzyć na podstawie
kontekstu wypowiedzi
Funkcja poetycka, znaczenie
zamknięte w zwięźlejszej niż
zdanie konstrukcji;
Funkcja metajęzykowa,
konstrukcja niekompletna,
epifora
Powtórzenie na końcu segmentów
wypowiedzi
Funkcja poetycka, zamiast rymu,
zabawa
znaczeniem
i
brzmieniem
epitet
Określenie rzeczownika
Funkcja poetycka, zdobiąca,
podstawowy środek artystyczny,
naturalnie związany również z
mową codzienną, kreowanie
rzeczywistości według koncepcji
twórcy, plastyczność i wizyjność
gradacja
Uszeregowanie elementów rosnąco lub
malejąco
Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi; efekt brzmieniowy,
funkcja ekspresywna,
charakterystyka stanu emocji
podmiotu
hiperbola
Przesada, wyolbrzymienie
Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi; funkcja
ekspresywna, charakterystyka
stanu
emocji
podmiotu,
wzmocnienie
wizji
rzeczywistości; funkcja
ekspresywna, charakterystyka
stanu
podmiotu,
intensywność doznań
inwersja
Niezwykły szyk wyrazów w zdaniu
Funkcja poetycka, uniezwyklenie
wypowiedzi, efekt brzmieniowy,
odmienność poezji od języka
codziennego
katachreza
Nadużycie językowe, nowe użycie
słowa poza jego dotychczasową
stosowalnością
Funkcja poetycka, uniezwyklenie
wypowiedzi, metaforyzacja
rzeczywistości; odrealnienie;
funkcja ekspresywna, wyraz
emocji i niepospolitych doznań,
skrót myślowy
metafora
Przemiana znaczeń ze względu na
przeniesienie sensu z jednego
przedmiotu na inny
Funkcja poetycka, plastyczność,
kreacja świata literackiego w
sposób odkrywczy i zaskakujący,
związki podobieństwa, mowa
poetycka, styl romantyczny
metonimia
Zastąpienie nazwy przedmiotu nazwą
innego przedmiotu, będącego z nim w
związku
Funkcja poetycka, związki
przyległości; mowa prozatorska,
styl realistyczny
mowa niezależna
Sposób przytaczania wypowiedzi
postaci epickiego świata
przedstawionego: narratora i bohatera
Funkcja poetycka, wzbogacenie
formy wypowiedzi; obrazowość;
wyrazistość postaci; funkcja
metaliteracka - autonomia
bohatera
oksymoron
Opozycja znaczeniowa wyrazu i jego
określenia
Funkcja poetycka, uniezwyklenie
wypowiedzi, metaforyzacja
rzeczywistości; odrealnienie;
metaforyczne przekształcenie
znaczeń w kierunku paradoksu,
przewrotność
Paralelizm
Powtórzenie schematu składniowego Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi; efekt brzmieniowy,
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi; nawiązania do
folkloru
parenteza
Wypowiedź w nawiasie
Funkcja poetycka,
metajęzykowa; retoryczność
wypowiedzi; ironia; przerwanie
ciągłości; efekt brzmieniowy,
wypowiedź "na stronie" -
anabaza
paronomazja
Zestawienie słów o podobnym
brzmieniu
Funkcja poetycka, gra słów, żart
językowy, popis stylistyczny;
efekt brzmieniowy,
personifikacja
Przedmioty działają i mówią jak ludzie Funkcja poetycka, podkreśla
umowność świata poetyckiego,
emocji
sztuczność konwencji literackiej
peryfraza
Zamiast nazwy - jej opis
Funkcja poetycka, obrazowość,
niezwykłość wypowiedzi;
funkcja ekspresywna, wyraz
erudycji i niepospolitych
dyspozycji mówiącego;
reinterpretacja rzeczywistości
przez mówiącego; może służyć
manipulacji
poliptota
Powtarzanie wyrazu w różnych
przypadkach
Funkcja poetycka,
charakterystyka pośrednia przez
język, pośpiech, zamęt.
porównanie
Uwydatnienie podobieństwa jednego
zjawiska przez zestawienie go z innym
Funkcja
poetycka,
subiektywizacja
opisu
rzeczywistości,
plastyczność,
obrazowość
powtórzenie
Wielokrotne występowanie pewnego
elementu wypowiedzi
Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi; efekt brzmieniowy,
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi; podkreślenie
znaczenia; magiczność; funkcja
ekspresywna, stan demencji i
chaosu
pytanie
retoryczne
Pytanie bez wyrażenia wątpliwości,
podkreślające przekonanie mówcy
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi; efekt brzmieniowy,
funkcja ekspresywna,
zaangażowanie słuchaczy do
współudziału,
synekdocha
Jedno zamiast drugiego, zależność
ilości lub zakresu
Funkcja poetycka, intensyfikacja
wypowiedzi, uniezwyklenie
wyliczenie
Szereg synonimów lub równorzędnych
części zdania
Funkcja poetycka, wzbogacenie
wypowiedzi, efekt brzmieniowy,
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi
zeugma
Podporządkowanie jednemu członowi
zdania kilku innych bez powtarzania go
Funkcja impresywna,
retoryczność i perswazyjność
wypowiedzi; Funkcja poetycka,
intensyfikacja wypowiedzi,
uniezwyklenie, środek
szczególnie wyszukany
Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Al.Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński,
Słownik terminów literackich.
Wyd. 3. Wrocław 2000.
FUNKCJA ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH
NAZWA
FUNKCJA
epitet, porównanie, przenośnia,
synestezja, synekdocha (metonimia),
animizacja, personifikacja
opis, obrazowość, wrażenia, wizyjność,
poszerzenie wyobraźni,
funkcja ekspresywna, impresywna,
poetycka, informatywna,
pytanie retoryczne, powtórzenie,
zeugma, anafora, epifora, paralelizm,
inwersja, hiperbola, gradacja, antyteza
mowa zależna, niezależna, pozornie
zależna
podkreślenie treści wypowiedzi,
perswazja, popis oratorski, mowa,
retoryka, stylizacja;
efekt brzmieniowy,
funkcja ekspresywna, impresywna,
Inwersja, przerzutnia,
peryfraza, paronomazja
efekt brzmieniowy,
bogactwo warsztatu
poetyckiego, poetyzacja, liryzm,
poszerzenie pola widzenia,
niejednoznaczność, podkreślenie
funkcji poetyckiej, f. metaliteracka
chiazm
figura krzyża, odniesienia religijne,
eschatologiczne
Opr. Barbara Gańczyk
[ Pobierz całość w formacie PDF ]