'Wampiry, Vamipry
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Konrad GodlewskiWampiry, s�owia�ski wynalazekMit krwiopijcy si�ga niepami�tnych czas�w. Najwi�cej zawdzi�cza jednak S�owianom oraz romantykom, cho� sw�j wk�ad mieli te� konkwistadorzy, Turcy i austriaccy urz�dnicy - pisze Konrad GodlewskiWe wsi Mikulovice pod Pardubicami czescy archeolodzy wykopali niedawno prehistorycznego wampira. Jego gr�b, licz�cy oko�o 4 tys. lat, po�o�ony jest na uboczu cmentarza z epoki br�zu. Kolejn�, niezwyk�� wskaz�wk� s� dwa kamienie spoczywaj�ce na czaszce oraz na klatce piersiowej odkopanego szkieletu.- W taki w�a�nie spos�b bywaj� oznaczone groby wampir�w - m�wi gazecie "Den�k" archeolog Radko Sedl��ek. - Z jakiego� powodu zmar�y zosta� uznany za odmie�ca. Osoby, kt�re go pogrzeba�y, chcia�y mie� pewno��, �e nie wr�ci do �wiata �ywych.Wed�ug telewizji Nova odkrycie w Mikulovicach to pierwszy znany w Czechach gr�b wampira. Podobne - cho� cz�sto znacznie starsze - poch�wki znajdowano na ca�ym �wiecie. L�k przed powracaj�cymi zmar�ymi jest znany od niepami�tnych czas�w w wielu kulturach.W Polsce takie groby kopali ludzie z kultury tzw. puchar�w lejkowatych, kt�ra rozwija�a si� na naszych ziemiach w trzecim tysi�cleciu przed Chrystusem. Niekt�rych swoich zmar�ych przysypywali kamieniami, a innym �amali i kr�powali nogi, tak jakby obawiali si�, �e trupy mog� wsta� z grobu. W Paw�owie ko�o Zawichostu odkryto kilka lat temu szcz�tki grupy os�b, kt�rym tysi�ce lat temu poobcinano g�owy, a tak�e skr�powano r�ce i nogi.W wampiry wierzyli r�wnie� S�owianie, kt�rzy zacz�li przybywa� do Europy �rodkowej du�o p�niej - od IV wieku naszej ery. By� mo�e wiara ta by�a jednym z powod�w, dla kt�rych preferowali oni kremacj� zw�ok. Jedna z teorii st�d w�a�nie wywodzi pochodzenie pras�owia�skiego terminu "anpyr" - oznaczaj�cego co�, co nie daje si� spali�. Od niego maj� si� wywodzi� s�owa, m.in. polskie "w�pierz" i "upi�r" czy serbsko-chorwackie "wampir".Sk�d S�owianie wzi�li wampiryczne wierzenia - nie spos�b ustali� ponad wszelk� w�tpliwo��. By� mo�e przej�li je od innych lud�w napotkanych w Europie �rodkowej, a by� mo�e od �rodkowoazjatyckich koczownik�w, takich jak m.in. Hunowie i inne ludy prototureckie, z kt�rymi zetkn�li si� przed sw� wielk� w�dr�wk� na zach�d.Ludy te mia�y rzekomo obyczaj podawania chorym krwi zwierz�t, co mog�o u S�owian sprowokowa� przekonanie, �e upuszczaj� krew tak�e z ludzi. Niekt�rzy uwa�aj�, �e "wampir" pochodzi od tureckiego terminu "uber" oznaczaj�cego wied�m�.�mia�a hipoteza zak�ada z kolei, �e proto Turcy zaczerpn�li wampiryczne wierzenia od Chi�czyk�w, z kt�rymi handlowali i wojowali, zamieszkuj�c stepy dzisiejszej Mongolii. Za Wielkim Murem od dawna panowa�o bowiem przekonanie, �e �le potraktowani zmarli wracaj� do �wiata �ywych, by wysysa� z nich �yciodajn� energi� qi, na kt�rej opiera si� m.in. chi�ska akupunktura.Jakkolwiek by by�o, nie spos�b odm�wi� racji Adamowi Mickiewiczowi, kt�ry uwa�a�, �e to w�a�nie S�owianie rozwin�li najsilniejsz� na �wiecie kultur� wampiryczn�. Sta�o si� to mi�dzy IX a XI wiekiem naszej ery, gdy ludy �rodkowoeuropejskie nawr�ci�y si� na chrze�cija�stwo i w zwi�zku z tym musia�y zrezygnowa� z cia�opalenia zmar�ych. Wierzono w�wczas w rozmaite upiory - sam Mickiewicz u�ywa tego terminu zamiennie z "wampirem".Przyczyny przemiany w upiora by�y rozmaite. M�g� to by� kto� �le potraktowany za �ycia, chory, przekl�ty albo ekskomunikowany. Za cechy wampiryczne uwa�ano wady wrodzone, np. zaj�cz� warg�.Walczy� z wampirami nale�a�o m.in.: odcinaj�c im g�owy (tak np. czyniono na Kaszubach), przybijaj�c odzienie gwo�dziami do trumny albo k�ad�c w niej ziarno. Wierzono, �e te potwory maj� obsesj� liczenia i ziarna mia�y zatrzyma� je w trumnie.W �redniowieczu zacz�� si� eksport wampirycznych wierze� na zach�d, m.in. do Niemiec. Egzotycznym zapo�yczeniem do tego mitu sta�y si� nietoperze wampiry, kt�re napotkali w Ameryce �aci�skiej hiszpa�scy konkwistadorzy. Europa Wschodnia d�ugo jednak pozostawa�a mekk� wampiryzmu. To tutaj urz�dnicy Austriaccy sporz�dzili w 1725 roku opis likwidacji wampira, kt�ry poruszy� wielu wsp�czesnych uczonych. Rzecz wydarzy�a si� w serbskiej wiosce po �mierci ch�opa, niejakiego Petara Blagojevicia.Jego krajanie byli przekonani, �e m�czyzna wstaje z grobu, by pi� krew �ywych. Wie�niacy za��dali ekshumacji, podczas kt�rej odkryto, �e zw�oki Blagojevicia pozostaj� niemal nienaruszone. Co wi�cej, po �mierci wyros�y mu w�osy i paznokcie, a z ust zmar�ego ciek�a stru�ka krwi, jakby si� jej dopiero co opi�.Dzi� medycyna zna te objawy jako efekty normalnych proces�w zachodz�cych w ludzkim ciele po �mierci. W XVIII wieku uznano je jednak za oczywisty dow�d wampiryzmu. Zw�oki wie�niaka pozbawiono g�owy, a jego serce przebito ko�kiem. Opis tej egzekucji sto lat p�niej zainspirowa� romantyk�w, kt�rzy w przeciwie�stwie do ludzi o�wiecenia kochali mroczne tajemnice.Lekarz lorda Byrona John Polidori napisa� w 1816 roku s�ynne opowiadanie "Wampir", prawdopodobnie dzi�ki relacjom swego pryncypa�a, kt�ry kilka lat wcze�niej odby� podr� do Grecji i na Ba�kany.Kilkana�cie lat p�niej Adam Mickiewicz, ko�cz�c III cz�� "Dziad�w", w�o�y� w usta Konrada wampiryczne s�owa: "pie�� ma by�a ju� w grobie ju� ch�odna,/ krew poczu�a - spod ziemi wygl�da".Pod koniec XIX stulecia romantyczne fascynacje zebra� irlandzki pisarz Bram Stoker, przez osiem lat gromadz�c materia�y do bestsellerowej powie�ci o wampirach.Wyda� j� w 1897 roku pod tytu�em "Dracula". Dzi�ki temu prehistoryczny mit zyska� imi�, pod kt�rym w XX wieku podbi� kultur� masow�.Chodzi o podgatunek tzw. darwinki ostrodziobej, nazwanej tak na cze�� Karola Darwina, kt�ry bada� te zwierz�ta podczas swej s�ynnej podr�y na Wyspy Galapagos na okr�cie "Beagle". Uwadze wielkiego uczonego umkn�� fakt, �e w latach chudych darwinki wampiry (Geospiza difficilis septen-trionalis) krzepi� si� krwi� znacznie wi�kszych od siebie ptak�w. Swoje ofiary dziobi� w szyj�, po czym zlizuj� posok� ciekn�c� z ran. Ten fenomen pierwsza zauwa�y�a ameryka�ska ekspedycja w 1964 r.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]